Eva, Si Adan Ag iba Pa nga Mga Binaeaybay

Eva, Si Adan Ag iba Pa nga Mga Binaeaybay
Melchor F. Cichon
as of April 12, 2014

Introduction

Since I started writing poems, I have long wanted to compile those poems that which I like to read over and over again because they remind me of my yesteryears. Eva, si Adan was written for a regional contest and it won an award. Si Ambong, Ati also won an award in a regional contest too. But it also reminds me of those moments when I saw for myself how our brothers and sisters have been discriminated by our own people. The poem, Sa Mga Nagkaeabali nga Silak refers to our fallen heroes who fought for our freedom. The poem Indi Ko Masueat Rang Pinakamasubo Nga Binaeaybay was written for my beloved wife, Pilma. The poem, Limog It Sangka Ati, was written because of what happened to our indigenous people, the Ati, and how they have lost their lands. Nanay Soriang was written in memory of my mother. But it could also refer to our parents who are left behind because their children are away looking for money. I wrote this poem, Emergency Room, because of my experience at the provincial hospital in Iloilo city where my broter Manuel was brought for emergency treatment, wherein he was not given immediate treatment my the hospital personnel. The poem, Nagahugot nga Nagahugot, was written because of the many corruptions that are happening in our country. The other poems were written simply because they have to be written to expose the many problems that the Filipinos are facing. I hope that these poems will tickle the minds of our government officials so that solutions could be undertaken. My wish is for a better Philippines.



EVA, SI ADAN

Bangud ginabot ka eang kuno sa gusok ni Adan
Agod may anang hampang-hampangan,
Maistorya-istoryahan ag mapautwas-utwasan
Sa oras nga anang kinahangean
Hay abu eon nga ngaean
Ro andang ginsueat sa imong daean:
Salome, Magdalena, Maria Clara, Bagyo Esyang.
Bangud mahuyang kuno ring dughan,
Maski ro bagyo nga makaeuka't butong
Ag makapaeunod it barko
Hay ginapapangaean man gihapon kimo.
Pero owa madumdumi't mga eaki
Nga maski si Mark Anthony
Hapatiyog-tiyog ni Cleopatra
Maski sa guwa it kama.
Owa nanda madumdumi nga si Gabriela gali
Ro nagpahaba't daean ni Diego Silang.
Ag sa Edsa kon owa ring kaeambong
Maghigot it rosas sa punta't armalite ni Freddie
Hay basi owa si Cory makasindi't kandila
Sa ermita't Malakanyang.
Mayad gid sanda magpalitik kon paano
Ka eang mapasunod-sunod sa andang ikog.
Owa gid sanda gapalitik kon paano mor magamit
Tanan ring utok, wawas ag hueag
Para kita tanan makatakas sa linaw it utang.
Owa ka gid kuno't kalibutan
Sa pagdumaea't gobyerno o simbahan.
Mayad ka eang kuno maghibi-hibi, magkiri-kiri
Kon magumon ring hilo sa imong saeag-utan.
Kon abu ring hasayran ag kon maghambae ka't
Kontra sa sueondan nga anda man nga hinimuan
Isaea ka ka amasona ag dapat eang nga isilda.
O kon bukon ngani myembro ka't grupo ni Brainda.
Eva, tupong gid eang kamo ni Adan
Sa tanan nga lugar, sa tanan nga butang.
Kon ham-at imo imaw nga ginapagustuhan?
O gusto mo gid eang nga ipadumdom
Nga kon ham-at makapalingkod imaw it leon
Hay ikaw ro anang kaibahan.



SI AMBONG, ATI

Si Ambong, Ati—maitum.
Kueong ra buhok, gision ra eambong, ga siki.
Gakung-kong, kung-kong ka maeupsi nga eapsag
Gapakalimos sa Jaro Cathedral, sa J.M. Basa Street
Ay gintabog eon ra pamilya sa eugta nga anay ginaayaman nanda’t haeo.
Si Ambong, Ati, maitum, indi kantigo magbasa, indi kantigo magsueat
Maski ka anang ngaean ay sa andang barangay owa’t eskuylahan.
Si Ambong, Ati, ginasinggit-singgitan, ginadela-delaan
It mga unga kun imaw mag-agi sa daean ay maitum.
Ginapahadlok it mga nanay sa andang gatangis nga mga unga.
O sa mga unga nga indi magtueog.
Kon fiesta, ginataw-an si Ambong it salin nga suea
Ginasueod sa plastic o sa bag-ong bukas nga lata.
Kon bukon ngani, ginabagsakan it gate.
Agod makayupyop it sigarilyo, gapamueot si Ambong it upos sa kalye.
Agod makasamit it hamburger o juice sa pakite,
Ginapaeapitan ni Ambong ro nagakaon maski sin-o nga anang maagyan.
Pag-abot it gabii, maeugad si Ambong sa sidewalk o sa waiting shed
Kahulid ka anang maeupsing eabsag—
Mayad eang kun may karton nga banig ag owa’t baha o uean --
Agod magbaskug eon man ra tuhod sa pagpakalimos pagka-aga.
Si Ambong, Ati—maitum. Ra ele-ele, ra hibi, ra pangamuyo
Indi mabatian, indi mabatyagan it gobyerno sa siyudad it tawo.
Ra singgit it tabang hay singgit sa Pluto.
Si Ambong, Ati-- maitum, indi makit-an it atong gobyerno.
Kon Dinagyang, sa selebrasyon etsa pwera si Ambong.
Eutay kuno imaw sa mga bisitang dumueo-ong.
Si Ambong, Ati, maitum, ginatabog it blue guard
Bag-o pa man imaw maka-eapak sa gate it Atrium ag SM Shoemart
Kunta may Gloria nga magbatak kay Ambong sa libtong it kaimueon
Agod sa ulihi ro gobyerno may buwes nga masukot kay Ambong;
Agod sa ulihi makabakae man imaw it Levis o barong
Agod sa ulihi makaeskuyla man sa U.P. ra mga inapo;
Agod sa ulihi owa kana’t magtamay, owa’t magtabog
Kon imaw mag-agto sa SM City ag sa Atrium.
Si Ambong, Ati--maitum. Apo ni Maniwantiwan.
Ag Filipino. Pares kimo, pares kakon.
Kon ham-at owa imaw sa listahan it mga Filipino nga dapat buligan?
Kon ham-at indi imaw makasueod sa atong ugsaran?
Kon ham-at indi naton imaw maagbayan?
Kon ham-at indi imaw makadungan katon magkaon sa restauran?
Siyudad man baea ra’t tawo, indi baea, banwa? Indi baea, banwa?


SA MGA NAGKAEABALI NGA SILAK

Inay, puwede eon baea kita magpamisa?
Total naga-asaw-asaw eon lang man ag ro baha hay owa eon sa karsada.
Ro linti nga anay nagsiad it eangit hay napaeong eon man.
Ro daeogdog nga anay gabayo kang dughan hay haumpawan eon gid man
Ag ro baybay nga nagwenaeas anay hay nagahueagok eon lang man.
Ro baeangaw nga nagpanago sa kilat ag sa nagahagunos nga hangin
Hay nagahiyumhiyom eon sa sidlangan.
(Pila eon ngani makaron ro baeayran sa misa rikyem?
Si Padre Salve baea gademanda pa gihapon it down payment
Bag-o imaw magsuksok ka anang sutana?)
Sueoron dayon naton sa karsada, sa kaeanasan, sa kagueangan
Ratong mga silak nga nagkaeabali, nagkaeataktak
Sa pageusot sa madamoe ag maitum nga gaeom
Masabwagan eang kita it kahayag.
Kon aton sandang hikit-an
Aton sandang haearan it eab-as ag bag-ong buskad nga sampaguita.
Kon may matipon eon kita nga kuwarta,
Patindugan naton sanda’t graniting rebolto sa plasa.
Toto, indi eang kita anay magpamisa
Ay ro kaagahon hay gaeagiik pa
Ag ro kaeangitan sa bibi’t tueondan,
Sa pageunip it adlaw, hay mapueapuea pa.
Owa’t eabot kara, gabaha pa ro dagsa sa karsada ag sa plasa.
Indi kuno ra malempiyuhan it Metro Aides
Ay sinipa eon sanda
Bangud ro gintagana nga inugsweldo kanda
Hay ginsueod sa ibang buesa.
Toto, mayad pa nga mangamuyo eang anay kita
Nga ro nakaeusot nga silak
Sa maitum ag madamoe nga gaeom
Hay indi nagtiurok sa atong tagipusuon.


 
Indi Ko Masueat Rang Pinakamasubo Nga Binaeaybay
***September 11, 2003

Indi ko masarangean nga isueat rang pinakamasubo nga binaeaybay.
Maskin sa tunga-tunga eon ako’t eangit ag eogta.
Ro imong pagsabat it huo kakon sa may baybayon it Boracay
Samtang gatunod ro adlaw hay sapat eon nga akon nga ikalipay.
Indi ko masarangan nga isueat rang pinakamasubo nga binaeaybay.
Paris makaron nga ugsad ro buean ag maeamig ro huyop it hangin it Disyembre,
Sapat eon para kakon nga magpahiyomhiyom.
Disyembre man kato ro primero nimo nga haru kakon.
Indi ko masarangean nga isueat ko rang pinakamasubo nga binaeaybay.
Maskin indi ko eon haeos maabut ring uyahon agod akon nga pislitpisliton;
O mahutikan ka man lang paris tag bag-o pa eang kita nga nagaumpisa ku atongpangabuhi.
Sapat eon nga makatueog ako kon ginakumkum ko ro singsing nga ginsuksuk mo sangtudlo.
Ag kon mag-abot kid man ro oras nga magtunod ro adlaw
Ag ro gabii hay mag-eapnaag sa bilog ko nga kalibutan,
Indi ko man gihapon pagsueaton ro pinakamasubo ko nga binaeaybay.
Madumduman ko eang ikaw, gahiyomhiyom eon dayon ako.




Limog It Sangka Ati

Maeapad nga kaeanasan rang hasayran.
Owa’t eabot ro mga kabukiran
Kon siin ako libre gapangayam.
Nakapaligos man ako sa Akean
Bag-o pa man kaabot ro mga putian.
Nagapailig ako it botong halin sabukid
Hasta sa Kalibo kon siin rang gamutginabaylo
Sa asin, sa ibis, sa dayok ngamadaea ko
Sa amon nga maeamig nga baryo.
Pero pag-abot it mga putian
Rang kalibutan hay gin-islan:
Bukon eon kuno ako ro dag-ana
It mga kaeanasan ag mga kabukiran.
Indi eon kuno ako makakaingin,
Indi man kuno ako makapangaeam
Kon siin rang mga kagueangan natawo
Ag kon siin man ako natawo.
Kon tueokon mo ako maskin anokataeum,
Indi magbaylo rang kueong nga buhok
O rang itom nga panit.
Paris kimo, kon indi mo akopagbatunon nga tawo
Indi man ako mabaylo.
Rang kanta maskin ano ka baskog
O maski ano kanami
Indi mo man gihapon pagpamatian
Ay imo man lang ngaginabungoe-bungoean.
May aton man kuno nga gobyerno
Agod ro tanan hay taw-an itkatarungan;
Pero ham-at kon kami gusto magsueodsa mga istablisimento
Indi pa ngani kami kaabot sa gateginatabog eon kami it mga guard.
May aton man kuno nga mga laye
Agod ro tanan hay may kaginhawahan;
Pero ham-at ro iba may bugas, maysuea
Samtang kami katueok eang?



Nanay Soriang

Samtang nagakaeanta ro mga agagangis
Sa palibot it andang baeay,
Ginatinueok ni Nanay Soriang ro nagakaupos
Nga tatlong kandila sa altar
Nga ginapalibutan it eapoy eon nga
Mga rosas ag orkid.
Nagyuhum imaw pagkadumdom nana
Ku ratong mga mahapdi ag matam-is
Nga mga oras kon siin
Imaw kato hay isaea pa nga duyan, haboe ag hagdan
Ku ap-at nana nga mga onga.
Apang makaron...
Kon hin-uno pa nana kinahangean
Ro mga hakos nanda...
Imaw eon lang isaea
Ro nagatueok sa nagakaupos nga mga kandila
Bangud ro mga onga nana kuno
Hay sobra gid kuno nga kasaku
Sa pag-eagas it kwarta
Sa tindahan it Baclaran,
Sa opisina it Makati,
Sa night club sa Ermita
Ag sa baeay it Intsik sa Hong Kong.


 Emergency Room

Pag-abot ni Rubin sa ospital
Nga may Indian pana
Nga gaongot
Sa anang dughan,
Maid-id imaw nga ginpangutana
It gangueob nga admitting clerk:

Ngaean?
Edad?
May asawa?
May obra imaw?
May down payment ka nga daea?

Tanan nga pangutana
Nasabat pa gid man ni Rubin
Owa't eabot sa katapusan
Ay nagapungapunga
Eon ra paginhawa
Ag nagaeutaw-eutaw
Eon ra kalimutaw.
Samtang ro doktor
Sa may pwertahan
Hay nagahutik-hutik
Sa nagapanghuy-ab nga nars.



Nagahugot nga Nagahugot

Nagahugot nga nagahugot
Ro hikog sa liog
Ni Mang Pandoy.
Pero sige pa gihapon
Ang pagbasol ni Manoy
Sa nagaluya nga si Mang Pandoy.
Imbes nga buligan kuno siya
Sa paghalog sang hikog
Sa liog ni Mang Pandoy
Sige pa kuno gihapon
Ang pagsininggit sang iya mga kontra
Sa EDSA, sa Mendiola:
Tam na! Sobra na!
Layas na! Now na!
Nagahugot nga nagahugot
Ang hikog sa liog
Ni Mang Pandoy.
Apang didto si Manoy
Sa Australia, sa Amerika
Nagakinadlaw
Kaupod sang mga pinuno
Nga busog ang ila bulsa
Ang ila nga tiyan,
Ang ila espirito.
Apang didto siya
Sa lugar kon diin ang ila nga damgo
Sa punta lang sa ila nga tudlo.
Bal-an niya ayhan
Nga sa kada tulo sang ila pluma
Sa pagpirma sang kuntrata
Nagalubag sa liog
Sang iya mga kasimanwa?
Paano bala magdaog
Ang bahaw-bahaw sa hamtik?
Paano bala makadaog
Si Manny Pacquiao kay Andre de Giant?
Nagahugot nga gahugot ang hikog sa liog
Ni Mang Pandoy.
Gaalipugsa, gawaras,
Gasinggit sa paos niya nga boses:
Diin ang sud-an kag kan-on
Sa kada lamesa namon?
Diin ang sampuna namong duda
Nga gintugan ninyo
Bag-o pa man matumba
Ang mga kaupod namon sa Mendiola?
Nga-a gingapos ang mga kamot
Sang mga peryudista
Kag ginduso sa sulod sang bus
Pakadto sa silda?
O, Trillanes, san-o ka makaguwa?
Buhi pa ayhan si Kumander Pusa?
Gatubo pa ayhan ang bungot ni Waling-Waling?
Nalunok na ayhan sila sang sigbin?
Amo ni ayhan ang among biyaya
O pasalubong sa iya mga paglakat-lakat?
Nagahugot nga nagahugot
Ang hikog sa liog ni Mang Pandoy.
‘Nay…’Nay…sa diin ka?


Manggaranon Kita, Bukon Abi?


Manggaranon kita, bukon abi?
Pangutan-a si Heneral.
Sang milyon man lang ro pabaeon kana
Pagretiro nana, bukon abi?
Pangutan-a ro PAGCOR.
Sang bilyon man lang ro gingastos nanda
Para sa andang pangkape-kape, bukon abi?
Pangutan-a ro GSIS pagbakae
Nanda ku mga obra maestra ni Juan Luna.
Milyon-milyon man lang rato, bukon abi?
Ag kon pangutan-on mo pa
Ro mga big boss it mga pulis,
Masarangan gid naton nga magbakae
It mga helicopter nga nagamit eon it mga herodes
Pero sa bayad nga pangbag-o pa, bukon abi?

Manggaranon kita, bukon abi?
Indi mo eang pagtan-awon
Ro mga suldado sa patag-awayan
Nga nagakamang sa mga eunang
Ag nagasuksok it buhuon nga mga bota.
Ag mga bala nga nagabackfire kon paeukpon nanda.
Pasiplatan mo eang ro mga Ati ag mga Badjao
Nga naga-eubog sa mga binit-karsada.
O ro naga-eugod-eogod nga mga magueang nga nagapila
Sa opisina it GSIS agod magbuoe ku andang pensiyon.
Bangod manggaranon kita,
Owa eon it mga hold-aper, carnaper, pickpoketer.
Owa eon man it tonggresman
Sa atong banwa, bukon abi?
Sugiri kami, banwa, sugiri kami.
Manggaranon kita, bukon abi?

Nabuoe mo?

 Pag-uli Mo Madam
August 12, 2012

Pag-uli mo, Madam,
Halin sa prisohan,
Gawagayway ring mga supporter
Samtang gasakay ka sa imonglimousine
Sa kuno tiku-tiku nga daean
Samtang ako
Nagapasakit kang ulcer.
Alinon abi ay gabot rang bulsa
Ag owa't bakanti ro probinsiyal ospital
Ay puno't pasiyenti nga may ubo ag dengge.
Ah, hadumduman ko
Ro mga dungganong buaya
Sa tongreso
Sa andang air-conditioned nga kwarto
Igto sanda gaplano,
Gapalitik ku andang ueo
Kon pila ro andang mabuesa
Sa mga masunod nanda nga proyekto.
Tao ngani kon siin nanda ginagasto
Ro minilyon nanda nga pundo
Bilang representanti ku andang mgadistrito.
A, basi ginpatindog it mansiyon
Sa andang kadedang nga pangaywa agpangatlo.
Sa imo nga pag-uli, Madam,
Kabay pa nga imo madumduman
Ro mga pumoeuyo nga ginpasalig mo
Nga may isda ag humay ro kada tawo
Kunta makita mo man ro mgagaeutaw-eutaw nga mga pamaeay
Pag-abot it tinguean ag bagyo.
Kunta makatibawas man ako sa kaimueon
Agod sa pag-uli ko
Rang pamilya hay maghiyum-hiyum man
Kon andang makit-an nga busog man rang buesa.
Ugaling mas mayad pa nga sa World Bank ipahueam
Ro kwarta ni Mang Juan
Ku sa ipatindog it ospital ag eskuylahan.
O ipatadlong ro mga batsihon ngadaean.
O, Madam pwede baea
Nga maghaksanay eon kamo ku tatay ni Mang Juan
Agod ro rally sa Edsa

Ag ro mga basura sa Roxas Boulevard
Indi eon madugangan?

Baye
***April 12, 2014

Nag-ampo ka baea
Nga salingsingngan mo ring dila
Ag pugowon mo ring mga isiw.
Ah, ham-at halipatan mo ron tanan?
Ano ra mga maskara gid lang?
Agod abi ro mga gae-um sa ing kabuhi
Ay maapok it hangin
Sa tina-ipan?
Hambae kang apo
Ro mga purilon
Sa impiyerno gaagto.
Matueo rang euha
Kon makita ko nga
Ring espirito
Ginasilaban
Ni Satanas.
Pero ro pagsipeat it adlaw
Hay permi ron gaabot.
Ag ro pwertahan it Kaeangitan
Hay permi ron nga bukas
Sa tanan nga gatueok
Sa Ibabaw.
24/7 ron nga bukas,
Baye.

***
Limog It Sangka Onga

Nahueog ro ap-at ko nga euha
Samtang gina-eagari ko
Ro kadena sa akong konsinsya
Dayon may kaeayo nga dumakop
Kang utok.

Makaron ro agaeon nga nagsugo
Sa tudlo nga birahon ro gatu
Hay siguradong nagahiyum-hiyum eon
Peru tulayan na
Ro kaeangitan ag impiyerno.

Owa't kaso nga magdagaya rang pagkadusmo
Basta't rang mga igmanghod
Hay makaarado ku andang eanas
Nga owa't nagahadlok ka andang kabuhi
Halin sa kaagahon
Hasta sa paghurma it tun-og.

Tinig Ng Isang Bata
ni Melcichon

Pumatak ang apat kong luha
Habang linalagari ko
And kadena sa aking budhi
Ay agad na may dumakip na apoy
Sa utak ko.

Ngayon ang panginoong umutos
Sa daliri na kalabitin ang gatilyo
Ay siguradong ngumingiti.
Kaya lang kailangan niyang tulayan
Ang langit at impiyerno.

Hindi baleng dumami ang pagkakadapa ko
Basta't ang mga kapatid ko'y
Makakabungkal ng kani-kanilang bukirin
Nang walang nagbabanta sa kanilang buhay
Mula madaling araw
Hangga't humubog ang hamog.


***
A Letter

John,
I will definitely go home
To our house
Where we can see the clouds
Through the roof.
I'm fed up
With the twinkling neon lights,
But I have not yet paid
For the earrings that I got
From Mama San.
I need them so my tinkling
Will be louder and my hips
Will be heavier.
Don't worry, John,
This Christmas
You and I will create a moon
And through the roof
We two alone
Will grasp its light.

Ana


For Lorena

The bullet that pierced your throat
Did not really stop you
From breathing. You are alive
As the rose that bears flowers
In my garden. Your thorns
Are still there, only they are
Bent. I can still smell your fragrance
Even from the distance.
It is still the same fragrance
That sharpened
The minds of your comrades
In crossing the ravines.
Your adversaries were wrong
In saying that you were silenced.
They are dreaming.
Your lips are clasped
But your voice
Is still reverberating,
Strongly, the squeezing,
And the twisting done
To our people
By our own countrymen.

Ah, Woman!
***April 2, 2014

A woman is not a lady.
She might sing you A Prayer
But she can mean it as
Your Last Supper.
A woman might sway her hips
As she approaches you,
But she might be a cobra
That is ready to engulf you whole.
Or nibble you like a red ant
Until your bone marrow is gone.
Or she will pout her lips
Ready to be a kiss of death.
A woman is never to be emulated
Though she praises you to Cloud 10--
With nimbus clouds
If not your sunset clouds.

Ah, a woman!
She can never be a lady.

But she can be
Your Ides of March.

Perturbed?
***April 6, 2014

Perturbed?
Look back
And see the pathways
You have gone into.
Look at the grasses
You have stepped on
Or the stones you have picked up
And threw away.
Perhaps
You have blocked the wind
That wanted to come into your room.
Or perhaps the sunshine
That tried to give light
To your life.
Ah, the world spins
And your soul
Tries to wonder
What is beyond the horizon
Or what is in store for you
After the dawn.
Or perhaps
You have forgotten
To look up the skies.
Or if you do
You only see the clouds.
You must have forgotten
To look behind the clouds.

***

Yolanda

Talaga nga naman.

Kahapon
Lahat silang nakahiga
Sa kalye
Sa yerong napulot kung saan-saang tabi
At ngumingiti-ngiti pa
Dahil sa mga drama ni Napoles
At ang kanyang mga apostoles
Ay pinupulot na ngayon
Kung saan-saang lang
Dahil sa biglang pag-awas ng dagat.

Ah, paramdam ba ito
Ng Langit
Sa walang katapusang
Paglalaging
Sa walang katapusang
Pagsusunog ng kabundukan?

    December 1, 2013
   Revised: March 27, 2014