Luwa in the Moment of Covid 19 Pandemic
By Melchor F. Cichon
August 25, 2020
The world, including us
Filipinos, was caught unprepared when the Covid-19 pandemic attacked us.
Because this disease is very fatal, millions of people around the world are
forced to stay at home. Like the rest of the people around the world who have
been quarantined, many of us have to think of something to make ourselves
productive like selling different types of goods. Or do something just to
entertain ourselves. And to help push our local literature to the national
literature.
Me for example, since writing
is my favorite pastime, I spend most of my time with my computer composing
poems or short stories. One of the poems that I compose is luwa. In Aklan, luwa
is called ditso. In the book Folk Poetry
by Amorita C. Rabuco, she called it lo-a.
What is luwa?
Luwa is a form of poetry that
is usually written in four lines. There are also luwa that are longer ones, but
each stanza has four lines. Luwa is recited in the house of a bereaved family
during wakes to lessen the sorrows of the bereaved family.
It is said that luwa was
brought to the Philippines by the Spanish missionaries. One reason for this is
its relationship to the religious activities of the Filipinos.
It used to be the first
stanza of corrido, that kind of poetry that relates the exploits of kings and
princess. There are also luwa that are used to get the hands of a lady. This is
known as enamoracion.
Here are two examples of such luwa:
*Mataas nga lamesa ang akon ginlakbay.
Kutsara kag tinidor ang akon kaaway.
Wala ko ginbaliha ang akon kabudlay
Tubtob lamang makita larawan mo Inday. (Rabuco, A., 2003, p. 91.
Kutsara kag tinidor ang akon kaaway.
Wala ko ginbaliha ang akon kabudlay
Tubtob lamang makita larawan mo Inday. (Rabuco, A., 2003, p. 91.
*Lakat mga tiil, sunod
dapa-dapa,
Makadto sa harden, mamupo sang bunga.
Pananglit ako sitahon,
Sugo sang paghigugma. (Rabuco, A., 2003, p. 90.)
Makadto sa harden, mamupo sang bunga.
Pananglit ako sitahon,
Sugo sang paghigugma. (Rabuco, A., 2003, p. 90.)
Luwa are recited during wakes
as part of the punishment to whoever loses in the game.
It is said that it is not advisable to recite
luwa if one is not in the wake, because it is believed that a member of the
family who recites it will die if this is done not in its proper place.
Because luwa are recited in wakes as part of a
punishment to whoever is the loser in a game like konggit, truth or
consequence, bordon, it is very much appreciated if the lines have rhymes,
rhythms, and humor. This is one reason why there are nonsense luwa. The rhythms
of luwa are not consistent though, but there are a lot of luwa that have rhyme.
This includes the aaaa, aabb, and abab rhyme structures. Occasionally, we can
find luwa that have abcd endings.
Here are some examples:
Example of a luwa with an aaaa rhyme:
Pag-agto ko sa Ibajay,
May hakita ako nga patay;
Ginbagting ko ra eagay,
Mas mabaskog pa sa lingganay.
May hakita ako nga patay;
Ginbagting ko ra eagay,
Mas mabaskog pa sa lingganay.
Here you will notice that the endings of all
lines are in ay.
For the aabb example:
Pag-agto ko sa bukid
Nakakita ako it ibid;
Paglingot ko sa waea
Gatueok kakon rang nobya.—Melchor F. Cichon (MFC)
Nakakita ako it ibid;
Paglingot ko sa waea
Gatueok kakon rang nobya.—Melchor F. Cichon (MFC)
Here the first and second lines end in id, while
the third and fourth lines end in a.
Here is another ending scheme, the aabb
*Kon gusto mo gid ako
Nga mangin nobya mo,
Ro adlaw imo nga tukuran
Agod indi kita madueman.--MFC
Nga mangin nobya mo,
Ro adlaw imo nga tukuran
Agod indi kita madueman.--MFC
Here the first two lines end in o, while the
third and fourth lines end in an.
Here is another ending, the abab:
*Igto sa bukid,
May busay nga naga-ilig;
Kon magpaligos igto si Ismid,
May daeang butong nga binulig. --MFC
May busay nga naga-ilig;
Kon magpaligos igto si Ismid,
May daeang butong nga binulig. --MFC
There are luwa with Spanish and English words.
Paris it navagante
Sa tunga it travisya
Kinueabos rang suwerte
Hay gulpi nga nadisgrasya.
Sa tunga it travisya
Kinueabos rang suwerte
Hay gulpi nga nadisgrasya.
***
*Igto sa bukid
May kwarta nga nagaligid
Nagaligid-naga roll
Dumiretso sa waterfall.
May kwarta nga nagaligid
Nagaligid-naga roll
Dumiretso sa waterfall.
There are other luwa that are bawdy, but full of
imagery. Here is an example:
Pag-agto ni Inday sa Boracay
Napusa ro anang tuway;
Pagkasayod ka anang nanay,
Ana imaw nga ginminueay.-- MFC
Napusa ro anang tuway;
Pagkasayod ka anang nanay,
Ana imaw nga ginminueay.-- MFC
For a nonsense luwa here is a classic example:
Secut erat en principio
Bisan libat basta gwapo;
En principio secut erat
Gwapo pero libat.
Bisan libat basta gwapo;
En principio secut erat
Gwapo pero libat.
Secut erat is a Latin word that means Glory be,
a Catholic prayer.
Here is another nonsense luwa:
Nag-agto ako sa Nabas
May hakita ako nga bayawas;
Akon nga ginpaeas,
May nahueog nga sibuyas.
May hakita ako nga bayawas;
Akon nga ginpaeas,
May nahueog nga sibuyas.
There are luwa that have double meanings. These are
the luwa that belong to the adults, if they can decipher the meaning. Here is
an example:
Maligos ako kunta
Sa maisot mo nga sapa
Ugaling ro kinasaea
May guardia civil sa tunga.--MFC
Sa maisot mo nga sapa
Ugaling ro kinasaea
May guardia civil sa tunga.--MFC
There are luwa that are really metaphysical.
Here is one:
Ako mangunguma nga taga-Lezo
Maagto sa eanas agod mag-arado
Rang saeaburan puno’t bungot-bungot
Rang mabuot nga arado,
Indi magdueot kon indi magtindog.-- MFC
Maagto sa eanas agod mag-arado
Rang saeaburan puno’t bungot-bungot
Rang mabuot nga arado,
Indi magdueot kon indi magtindog.-- MFC
***
Ako si Haring Marikudo
Manugtanum it amamakoe;
Pero ro gusto-gusto gid ni Inday kuno
Amamakoe nga sukoe.—MFC
Manugtanum it amamakoe;
Pero ro gusto-gusto gid ni Inday kuno
Amamakoe nga sukoe.—MFC
***
Kon gusto mo gid man ako
Nga mangin nobya mo,
Ro adlaw imo nga tukuran
Agod indi kita madueman.
Nga mangin nobya mo,
Ro adlaw imo nga tukuran
Agod indi kita madueman.
Bordon is a kind of game
wherein the participants form a circle, either setting or standing inside the
house or outside. Someone called “pulis” or kuring is inside that circle who
will try to catch the participant who holds the stone called singsing, while
the group is singing, Ang Singsing. When the pulis is able to
catch who holds the stone, that participant will be punished by reciting a
luwa. If the participant cannot recite a luwa, he/she will either sing or dance
in front of everybody. At times, the loser will kiss his/her
boyfriend/girlfriend if he/she happens to be around. If the loser does not
recite a luwa that rhymes, the group would say estangko. But once the group
likes the recited luwa, the participants will clap their hands or say bitor.
There is another version of
this game, while the group is singing, the participants pass the singsing to
the next participant, making sure that the pulis does not know who holds the
stone. When the singing stops, the participant who holds the singsing is
punished by asking him/her to recite a luwa. After which, the game continues
until the participants stop playing.
The third version of the
bordon is instead of using a singsing, the participants use lighted candle.
Once the group starts singing, the participants will pass the lighted candle to
the next participant. Whoever holds the candle with put off light is asked to
recite a luwa.
Here is the lyric of that song:
Ang Singsing
Singsing papanawa
Palibot-libota asta makalab-ot
Sa hari kag sa reyna.
Palibot-libota asta makalab-ot
Sa hari kag sa reyna.
Ang hari kag reyna
May mutyang trabangko
May mutyang trabangko
Dalaga si Inday
Nga mayo-ayo.
Nga mayo-ayo.
Dali-a sa pagpalakat
Singsing sa pagpadangat
Basi kon malipat
Yadtong kuring nga makawat.
Singsing sa pagpadangat
Basi kon malipat
Yadtong kuring nga makawat.
*Singsing ay abaw singsing
Ay abaw Nena, ay abaw Neneng
Singsing ay abaw singsing
Ay abaw Nena, ay abaw Neneng.
Ay abaw Nena, ay abaw Neneng
Singsing ay abaw singsing
Ay abaw Nena, ay abaw Neneng.
The normal structure of luwa has four lines, but
there are also luwa that have two lines only. Here are some examples:
*Rosas, rosas nga kamantique
Soltero nga waay nobya, agi. (Rabuco, 2003, p. 17)
Soltero nga waay nobya, agi. (Rabuco, 2003, p. 17)
*Bulak, bulak sang tangkong
Dalaga nga wala sang nobyo, bingkong. (Rabuco, 2003, p. 17)
Dalaga nga wala sang nobyo, bingkong. (Rabuco, 2003, p. 17)
*Covid-19, Covid-19, Inday--
Ro frontliner nga indi mag-face mask, patay.-- Melchor F. Cichon, June 12, 2020)
Ro frontliner nga indi mag-face mask, patay.-- Melchor F. Cichon, June 12, 2020)
Here is the latest luwa structure which I
invented, a one-line luwa:
Nag-eukso si Inday sa swimming pool, ay
kalbo.—(Melchor F. Cichon)
Another luwa structure that I recently invented
is what I call hailuwa. This is a combination of haiku and luwa.
Here are some examples:
*Hangin it Amihan--
Sa pag-agto ko sa baybay
May napueot akong sigay
Ginbaylo ko it kaeamay.
**Melchor F. Cichon December 14,
2008
*haywey--
pag-agi’t estudyante
sa kilid it higanteng balete
gulping may nagtungang
Babayeng nakaputi ra saya.
***Melchor F. Cichon. July 25, 2020
*ugsad--
namunit si Tay Itsong sa
Maeara
Agod may isumsuman sa tuba
Ugaling ro mga nagtueokob hay puro
paka.
Nag-eaha eon lang imaw it
eangkuga.
**Melchor F. Cichon
July 25, 2020
*gatunod nga ugsad--
isaeahanon nga nagatan-aw
it asul nga rosas sa Malinao;
pero sa gihapon ikaw
rang Parayaw.
**Melchor F. Cichon.
July 25, 2020
*bueawanon nga paeay--
ro ikog
ku tiki nga busog
nahuslog
sa puno it katilog.
**Melchor F. Cichon
July 25, 2020
July 25, 2020
There are also luwa that are in five or six
lines. Here are two samples:
Paghalin ko sa balay,Nagbilin tugon si Nanay.
Mangayo katahuran,
Katahuran nga indi ko malimtan:
Maayong gab-i sa inyo nga tanan.—Rabuco, A. p. 124.
Partido sang hari,
Kag kamo nga tanan,
Ini nga sentimiento
Nga akon ginahuptan,
Bulkan nga nagalupok
Sa inyo atubangan. –Rabuco, A., p. 49.
Some of the topics being touched in luwa are
love, courtship, death, sorrows, happiness, disasters, anything and
everything under and above the sun.
Luwa on Love:
Inday, kon ako imo nga batunon,Owa ka gid it ibang handumon,
Ay bisan ro buean ag ro mga bituon,
Sa kama mo akon nga daehon.
**Melchor F. Cichon, June 16, 2016
Igto sa Nabas
May sangka daeaga;
Kon abuton ka paghigugma
Galigid-ligid sa baeas. –(Melchor F. Cichon, 2020)
***
Hambae mo kakon kainaAko gid lang ring nobya;
Gali may imo pa gid
Nga ginabuesa-buesa. —(Cichon, M. & Ureta, C., 2019, p. 41)
***
Inday, magpili ka eang,
Sa kasae o sa taban-taban;
Sa kasae, may euhod-euhod,
Sa taban, may guyod-guyod.
Sa kasae o sa taban-taban;
Sa kasae, may euhod-euhod,
Sa taban, may guyod-guyod.
Mayad ro taban-taban,
Owa't libog sa ginikanan.
***Gin-Inakeanon ni Melchor F. Cichon
July 31, 2016
Owa't libog sa ginikanan.
***Gin-Inakeanon ni Melchor F. Cichon
July 31, 2016
Luwa on Courtship:
Inday, maski siin ka magtago,Maski sa alibutod it nonok;
Tigban ko, barinahan ko
Gugma ro nagasugo.—Melchor F. Cichon
***
Paghalin ko sa baeay,
Nagbilin kakon si Tatay;
Kon ako kuno mangasawa,
Pilion ko gid kuno ro daeaga.-- Melchor F. Cichon
***
Inday, kon batunon mo eang ako,Indi mo gid pag-angkiton ring siko;
Kon mag-usoy ka’t makabitan,
Mausoy man ako ku akong masab-itan.
Luwa on Death:
Pagkamatay ni Francisco del Castillo,Nag-ugyon pa gid ro mga Katipunero
Asta napalayas ro mga Katsila,
Ugaling umabot si Uncle Sam.—Melchor F. Cichon
***
Si Francisco del Castillo,Puno sa Aklan it mga Katipunero,
Namatay sa bala nga naghalin kay Moises Elecito
Nga ana man lang nga kasimanwa. –Melchor F. Cichon
***
Pag-agto ko sa Ibajay,May hakita ako nga patay;
Ginbagting ko ra eagay,
Mas mabaskug pa sa lingganay.
***
Luwa on Happiness
Sa amon nga dingding,May nagtubo nga everlasting;
Kon sin-o kara ro makalingling,
Magaeukso-eukso gid ra kasingkasing.
***
Luwa on Politics
Ro mga senador sa ManilaNagahabuyanan it eutay;
Ro mga army sa patag-awayan,
Nagasuksok it gision nga saewae. –Melchor F. Cichon, p. 34
***
Maeleksiyon eon man.Magapueuti eon man ro mga uwak.
Magakarnero eon man ro mga tigre.
Pero kon makalingkod eon ngani
Nagabaealik sanda sa daang ugali.
Luwa on Sorrow
Si Edad nagpanamgoSa boyfriend nana nga Amerikano;
Pero pagkasayod nana nga abo ra kuto,
Nagbag-id eon lang imaw ka siko.
***
Hambae ni Nanay,Owa’t santos kon owa’t gaantos;
Hambae ni Tatay,
Owa’t baeay nga puno eang it kalipay.
Luwa on Disaster
Pagtapas ko’t lawaan sa Ormoc,Tanan nga mga baboy naghueagok.
Pag-agi ko sa baybay,
Nagtambak ro mga bangkay.
***
Pagsunog ko’t Madia-as,Tanan nga ilahas nagwaeas.
Pag-abot ko sa baeay,
May mga PC kakon nga nagabantay.
Luwa on Covid-19
Pag-abot ni Covid-19
Sa Pilipinas
Naghiyum-hiyum ro mga botika;
Nagkueoriit ro mga ospital ag ro bangko sentral.—Melchor F. Cichon, July 29, 2020
O, ano nga disgrasya
Ro natabu sa atong banwa;
Nadueaan ro ABS-CBN it prangkisa,
Sa tunga it Covid-19 pandemya. –Melchor F. Cichon, July 29, 2020
Gatueo rang euha kon akong makita
Ro mga Filipino nga gatueog sa binit it karsada;
Indi makauli sa andang probinsya
Bangod owa’t masakyan sanda. –Melchor F. Cichon, July 29, 2020
What is the difference between the old and the
new luwa? In terms of subject matter, number of lines, number of syllables per
line, the same.
Perhaps, until proven otherwise, the
contemporary luwa have wider scopes like tsunami, and politics since some of the poets are college trained
and have gone to different countries like Canada, America, Switzerland and
Germany.
From the luwa that I heard and gathered, I noticed
that politics is not given so much importance.
This is one aspect of luwa that should be looked
into. I know that luwa like any other poetry can be used to dissect our
society, including our politics.
Luwa is dying in Aklan and in other parts of
Panay. In fact many of our martial law
babies have not heard of luwa. It is good that there are universities in Panay
like the University of the Philippines Visayas that offer subjects on
Literature in Western Visayas. In Aklan, the Northwestern Visayas Colleges
(NVC) is offering a subject specifically on Aklanon Literature. One of the
topics that are included in their syllabus is luwa.
Because of this, I wrote luwa. These can now be
read in my website: http://aklanonlitarchive.blogspot.com/…/mga-luwa-ni-tay-its….
Luwa writing is easy. Just remember these:
1. Focus on one subject and it is advisable that
it has a conflict.
Sa amon nga opisina,
May baeo nga senyora;
Adlaw-adlaw imaw nagabongga
Pero kon kinsina, ro gasukot kana gapila.--Melchor F. Cichon
May baeo nga senyora;
Adlaw-adlaw imaw nagabongga
Pero kon kinsina, ro gasukot kana gapila.--Melchor F. Cichon
2. If possible, inject humor in your luwa.
Sa amon nga barangay,
Madasig magtubo ro paeay;
Nagasabud pa eang si Tatay,
Nagapadaeawat eo't bugas si Nanay.--Melchor F. Cichon
Madasig magtubo ro paeay;
Nagasabud pa eang si Tatay,
Nagapadaeawat eo't bugas si Nanay.--Melchor F. Cichon
3. Try to use rhyme and meter
Indi ako magpadagit-dagit
Sa banog nga nagahapit-hapit
Bisan ako man dagiton
Kon banog nga taga-amon.---Rabuco, A., 2003, p. 48.
Sa banog nga nagahapit-hapit
Bisan ako man dagiton
Kon banog nga taga-amon.---Rabuco, A., 2003, p. 48.
4. Maximize the use of the various figures of
speech.
Hyberbole
Nag-agto ako sa Banga,
Nakakita ako't buaya.
Grabe nga buaya,
Ra dila hasta sa Buruanga. ---Melchor F. Cichon
Nakakita ako't buaya.
Grabe nga buaya,
Ra dila hasta sa Buruanga. ---Melchor F. Cichon
5. If you are writing luwa in Aklanon, be
careful with your spelling. Prefixes should be attached to the root words,
like pagbakae, ginsueat, etc. Remember the rule on the use ko and ku. Ko is my,
mine, while ku is of. Example: Ro baeay ku pulis hay sa eugta ko. The house of
the policeman is in my land.
Nagtuon ako sa UPV,
Naubusan ako't money.
Naghueam ako kay Manny,
"Sorry, abo pang utang 'wa pa mabayri."
Naubusan ako't money.
Naghueam ako kay Manny,
"Sorry, abo pang utang 'wa pa mabayri."
6. Read and write luwa. There is no other way to
learn how to write luwa but to write it yourself.
Sources:
Cichon, Melchor F. and Ureta, Charlie I. 2019.
Mga Luwa ni Tatay Itsong. Guimaras: Kasingkasing Press. 50 p.
Rabuco, Amorita C. 2003. Folk Poetry. Iloilo
City: University of San Agustin. 142p.
No comments:
Post a Comment