Binaeaybay, Sin-o Kita?

Sin-o Kita?
Ni
Melchor F. Cichon

Hueat…
Maabot gid kuno ro atong oras
Nga makasueod kita sa mga malls,
Makatindog sa emtablado ag magdiskurso
Ag makasakay man sa barko ag sa eroplano.
Maabot gid kuno ro atong oras
Nga kon mag-abot ro Presidente it Pilipinas
Indi eon kita pagtipunon sa Guimaras--
Mayad pa ngani kuno ro uhay
Ay kon maeunot, abono ra it paeay.

Mag-hueat eang anay kuno kita
Ay sa ulihi may patindugon nga eskuylahan
Sa atong barangay.
Owa gid abi kuno kita’t nahibadwan
Maski magsueat eang ku atong ngaean.
Mag-inunga eang kuno ro atong hasayran
Ag indi man naton sanda masarangan
Mapakaon, mapaiskuyla, mabistihan.
Dugang eang kuno kita sa pagdagaya’t tawo sa kalibutan.
Kon patindugan abi kuno kita’t ilistaran
Aton man eagi kuno ra nga ginaaywan.
Owa gid sanda kaeubot
Nga buko’t baeay eang ro atong ginakinahangean.
Paris kanda gusto man naton nga may obra, may pangabuhian
Agod indi eon kita mag-agwanta
Sa init ag sa uean.
Indi eon kita mag-agwanta
Nga owa’t ilabas, owa’t ihapon,
Agod indi eon kita
Mag-agwanta sa mga tueok nga mataeum
It kapwa Pinoy nga mga kadugo man lang naton.
Indi eon kita makit-an nga gabitbit ku atong eabsag
Ag magpakalimos sa mga simbahan, sa mga daean.
Ag kon mag-abot ro gabii
Indi eon kita mag-eugad sa mga tapu-tapuhong waiting shed--
Total imyon eon man kita sa pneumonia, sa dengue.
Paghueat eang baea
Ro masarangan ku atong gobyerno?
Pero kon eleksiyon
Ginabagtas gid it mga kandidato
Ro mga madanlog nga kaeanasan;
Ginaubog ro mga suba nga eutayon
Makalamano eang katon
Agod aton sanda nga botohon.
Pagkatapos it eleksiyon,
Sin-o kita?
Eutay, bato, ag mga boho sa highway.
Mga sueonugong eaay nga halimunon sa lagwerta.
Ano ro atong ipanubli
Sa atong mga inapo?
Paghueat eang ag pag-agwanta?
----
January 1, 2004

Ro Bueawanon nga Kasugoan

Ro Bueawanon nga Kasugoan
Ginsueat it oman
ni Melchor F. Cichon
June 27, 2020

May mag-asawang Albert ag Norma. Sambilog ro andang unga, si Ambeth. Kaibahan nanda sa andang baeay ro Tatay ni Albert nga si Lolo Empoy. Bangod 75 eon ra edad hay imaw eon lang ro gaalila kay Ambeth kon may opisina sanday Albert ag Norma.

Sa ulihi, nagmasakit si Lolo Emboy ag ro daywa nanang alima hay gakurog. Ro maeain hay permi nagakahueog ag nagakabuka ro mga pinggan nga anang ginabuytan. Bangod kara nagdesider ro mag-asawa nga taw-an si Lolo Empoy it pinggan nga kahoy agod indi eon madugangan ro mga nagkaeabuka nga pinggan.

Hadiparahan ra ni Ambeth sa gin-obra ka anang mga ginikanan kay Lolo na.

Domingo it hapon pagkatapos it andang pag-ilabas. Nagpanaog si Ambeth sa andang uto nga may daea nga martilyo ag tigib. Nag-usoy imaw it sangka tabla ag gin-umpisahan nana ro anang ginplano.
Habatian ka Tatay ni Ambeth ro pagpinukpok ni Ambeth, busa nagpaog imaw agod tan-awon ro ginaobra ni Ambeth.

"Ano ro ginahimo mo, Nonoy?" pangutana ka Tatay.

"Gahimo ako't pinggan agod kon mag-ugoy-ugoy eon man kamo ni Nanay hay raya ro inyong gamiton nga plato agod indi magkaeabuka ro atong mga pinggan."
Narealisar ni Albert ra ginhimo sa anang Tatay.

Halin kato hay ginbag-o ro andang pagtratar kay Lolo Empoy.

Si Ambeth ag Ro Bayutbot

Si Ambeth ag Ro Bayutbot
Ginsueat it oman ni Melchor F. Cichon
June 23, 2020

Domingo it agahon.

May hakita si Ambeth nga bayutbot nga naeumos sa balde nga may tubi. Sa kaeuoy ni Ambeth sa bayutbot hay ginpueot nana ra ag ginbutang sa anang paead ag ginpunasan it sangka eapat agod magmaea ra eawas. Amat-amat nga naghueag-hueag ro sapat. Ginbutang nana ra sa saeog agod makabuhi. Bangod sa bulig nga gin-obra ni Ambeth sa bayutbot hay nakapanumdom imaw nga kabay pa nga magbag-o ro pagpanan-aw it sapat kana.

Pero nagsaea si Ambeth. Pagkataliwan it mga tunga ka oras hay nagtindog ro bayutbot ag dumaeagan. Nanago ra sa pinakamaeapit nga taeaguan.

"Kon eanggam siguro ako," hambae ni Ambeth, "maintindihan ko ro ginabatyag nana sa tawo."

My Tatay

My Tatay
ni Melchor F. Cichon
June 22, 2019

I never had a chance to greet my father a Happy Father's Day. Not because I did not meet him or had not lived with him. It's because at that time, in the early 1960s, this so-called Father's Day, was not that popular yet. In fact, we never knew there was this Day. I knew it when I already have my own grandchildren, and my father had died more than half a century ago.
But I have a happy memory with my father.
He was the first Lezonian Municipal Treasurer of our town, Lezo, Aklan.

On Sundays, Tatay and I would go fishing in Maeara, a man-made lake in Sta. Cruz, Lezo, Aklan. Or in Aklan River. I would be in charge of looking for earthworms as our fishing baits.
After our fishing adventure, Tatay would always set aside a few pieces of puyo or pantat for his sumsuman with his tuba drinking friends. The rest of our catch would be cooked by my elder sister, Ramona, or by my mother, usually with coconut milk.
We called it pinayukang puyo. Oh, I loved it.
When my birthday would come, I would ask my father some amount of money to buy puto at Nay Diday's house. If not, I would buy it in our public market. You know how much? Five centavos for a slice of puto. At that time, the price of one bottle of Coke cost ten centavos, while a ganta of white rice cost sixty centavos!
Because of poverty, my brothers had to go to Zamboanga City, where eventually where I took my secondary education.
One good thing about my father is that, he never spank me nor shouted at me despite of my misadventures. I also never heard him shouting at my mother. And he did his best to make us all professionals.
It was from my father's character that I eventually coined this saying: Raise your voice and your dignity is lowered.
Unfortunately, one of my elder brothers died while I was in high school. And so my other elder brothers sent a telegram to my father informing him of the sad news. And when he read it, he was shocked. He collapsed and never recovered from it. He died three days after the death of my elder brother, Alfring.
My acquaintanceship with my father was not that long enough, but I always treasure his inspiring character.

Luwa in the Moment of Covid 19 Pandemic

Luwa in the Moment of Covid 19 Pandemic

By Melchor F. Cichon

August 25, 2020

The world, including us Filipinos, was caught unprepared when the Covid-19 pandemic attacked us. Because this disease is very fatal, millions of people around the world are forced to stay at home. Like the rest of the people around the world who have been quarantined, many of us have to think of something to make ourselves productive like selling different types of goods. Or do something just to entertain ourselves. And to help push our local literature to the national literature.

Me for example, since writing is my favorite pastime, I spend most of my time with my computer composing poems or short stories. One of the poems that I compose is luwa. In Aklan, luwa is called ditso. In the book Folk Poetry by Amorita C. Rabuco, she called it lo-a.

What is luwa?  

Luwa is a form of poetry that is usually written in four lines. There are also luwa that are longer ones, but each stanza has four lines. Luwa is recited in the house of a bereaved family during wakes to lessen the sorrows of the bereaved family.

It is said that luwa was brought to the Philippines by the Spanish missionaries. One reason for this is its relationship to the religious activities of the Filipinos. 

It used to be the first stanza of corrido, that kind of poetry that relates the exploits of kings and princess. There are also luwa that are used to get the hands of a lady. This is known as enamoracion.

Here are two examples of such luwa:

Mataas nga lamesa ang akon ginlakbay.

Kutsara  kag tinidor ang akon kaaway.

Wala ko ginbaliha ang akon kabudlay

Tubtob lamang makita larawan mo Inday. (Rabuco, A., 2003, p. 91.

Lakat mga tiil, sunod dapa-dapa,

Makadto sa harden, mamupo sang bunga.

Pananglit ako sitahon,

Sugo sang paghigugma.  (Rabuco, A., 2003, p. 90.)

Luwa are recited  during wakes as part of the punishment to whoever loses in the game.

It is said that it is not advisable to recite luwa if one is not in the wake, because it is believed that a member of the family who recites it will die if this is done not in its proper place.

Because luwa are recited in wakes as part of a punishment to whoever is the loser in a game like konggit, truth or consequence, bordon, it is very much appreciated if the lines have rhymes, rhythms, and humor. This is one reason why there are nonsense luwa. The rhythms of luwa are not consistent though, but there are a lot of luwa that have rhyme. This includes the aaaa, aabb, and abab rhyme structures. Occasionally, we can find luwa that have abcd endings.

Here are some examples:

Example of a luwa with an aaaa rhyme:

Pag-agto ko sa Ibajay,

May hakita ako nga patay;

Ginbagting ko ra eagay,

Mas mabaskog pa sa lingganay.

Here you will notice that the endings of all lines are in ay.

For the aabb example:

Pag-agto ko sa bukid

Nakakita ako it ibid;

Paglingot ko sa waea

Gatueok kakon rang nobya.—Melchor F. Cichon (MFC)

Here the first and second lines end in id, while the third and fourth lines end in a.

Here is another ending. The abab:

Igto sa bukid,

May busay nga naga-ilig;

Kon magpaligos igto si Ismid,

May daeang butong nga binulig. --MFC

Kon gusto mo gid ako

Nga mangin nobya mo,

Ro adlaw imo nga tukuran

Agod indi kita madueman.--MFC

There are luwa with Spanish and English words.

Paris it navagante

Sa tunga it travisya

Kinueabos rang suwerte

Hay gulpi nga nadisgrasya.

***

Igto sa bukid

May kwarta nga nagaligid

Nagaligid-naga roll

Dumiretso sa waterfall.

There are other luwa that are bawdy, but full of imagery. Here is an example:

Pag-agto ni Inday sa Boracay

Napusa ro anang tuway;

Pagkasayod ka anang nanay,

Ana imaw nga ginminueay.-- MFC

For a nonsense luwa here is a classic example:

Secut erat en principio

Bisan libat basta gwapo;

En principio secut erat

Gwapo pero libat.

Secut erat is a Latin word that means Glory be, a Catholic prayer.

Here is another nonsense luwa:

Nag-agto ako sa Nabas

May hakita ako nga bayawas;

Akon nga ginpaeas,

May nahueog nga sibuyas.

There are luwa that have double meanings. These are the luwa that belong to the adults, if they can decipher the meaning. Here is an example:

Maligos ako kunta

Sa maisot mo nga sapa

Ugaling ro kinasaea

May guardia civil sa tunga.--MFC

There are luwa that are really metaphysical. Here is one:

Ako mangunguma nga taga-Lezo

Maagto sa eanas agod mag-arado

Rang saeaburan puno’t bungot-bungot

Rang mabuot nga arado,

Indi magdueot kon indi magtindog.-- MFC

***

Ako si Haring Marikudo

Manugtanum it amamakoe;

Pero ro gusto-gusto gid ni Inday kuno

Amamakoe nga sukoe.—MFC

***

Kon gusto mo gid man ako

Nga mangin nobya mo,

Ro adlaw imo nga tukuran

Agod indi kita madueman.

Bordon is a kind of game wherein the participants form a circle, either setting or standing inside the house or outside. Someone called  “pulis” or kuring is inside that circle who will try to catch the participant who holds the stone called singsing, while the group is singing, Ang Singsing.  When the pulis is able to catch who holds the stone, that participant will be punished by reciting a luwa. If the participant cannot recite a luwa, he/she will either sing or dance in front of everybody. At times, the loser will kiss his/her boyfriend/girlfriend if he/she happens to be around. If the loser does not recite a luwa that rhymes, the group would say estangko. But once the group likes the recited luwa, the participants will clap their hands or say bitor.

There is another version of this game, while the group is singing, the participants pass the singsing to the next participant, making sure that the pulis does not know who holds the stone.  When the singing stops, the participant who holds the singsing is punished by asking him/her to recite a luwa. After which, the game continues until the participants stop playing.

The third version of the bordon is instead of using a singsing, the participants use lighted candle. Once the group starts singing, the participants will pass the lighted candle to the next participant. Whoever holds the candle with put off  light is asked to recite a luwa.

Here is the lyric of that song:

Ang Singsing

Singsing papanawa

Palibot-libota asta makalab-ot

Sa hari kag sa reyna.

Ang hari kag reyna

May mutyang trabangko

Dalaga si Inday

Nga mayo-ayo.

Dali-a sa pagpalakat

Singsing sa pagpadangat

Basi kon malipat

Yadtong kuring nga makawat.

Singsing ay abaw singsing

Ay abaw Nena, ay abaw Neneng

Singsing ay abaw singsing

Ay abaw Nena, ay abaw Neneng.

The normal structure of luwa has four lines, but there are also luwa that have two lines only. Here are some examples:

Rosas, rosas nga kamantique

Soltero nga waay nobya, agi. (Rabuco, 2003, p. 17)

Bulak, bulak sang tangkong

Dalaga nga wala sang nobyo, bingkong. (Rabuco, 2003, p. 17)

Covid-19, Covid-19, Inday--

Ro frontliner nga indi mag-face mask, patay.  (Melchor F. Cichon, June 12, 2020)

Here is the latest luwa structure which I invented, a one-line luwa:

Nag-eukso si Inday sa swimming pool, ay kalbo.—(Melchor F. Cichon)

Another luwa structure that I recently invented is what I call hailuwa. This is a combination of haiku and luwa.
 Here are some examples:

There are also luwa that are in five or six lines. Here are two samples:

Paghalin ko sa balay,

Nagbilin tugon si Nanay.

Mangayo katahuran,

Katahuran nga indi ko malimtan:

Maayong gab-i sa inyo nga tanan.—Rabuco, A. p. 124.

Partido sang hari,

Kag kamo nga tanan,

Ini nga sentimiento

Nga akon ginahuptan,

Bulkan nga nagalupok

Sa inyo atubangan. –Rabuco, A., p. 49.

Some of the topics being touched in luwa are love, courtship, death, sorrows, happiness,  disasters, anything and everything under and above the sun.

Luwa on Love:

Inday, kon ako imo nga batunon,

Owa ka gid it ibang handumon,

Ay bisan ro buean ag ro mga bituon,

Sa kama mo akon nga daehon.

**Melchor F. Cichon, June 16, 2016

Igto sa Nabas

May sangka daeaga;

Kon abuton ka paghigugma

Galigid-ligid sa baeas. –(Melchor F. Cichon, 2020)

***

Hambae mo kakon kaina

Ako gid lang ring nobya;

Gali may imo pa gid

Nga ginabuesa-buesa. —(Cichon, M. &  Ureta, C., 2019, p. 41)

Luwa on Courtship:

Inday, maski siin ka magtago,

Maski sa alibutod it nonok;

Tigban ko, barinahan ko

Gugma ro nagasugo.—Melchor F. Cichon

***

Paghalin ko sa baeay,

Nagbilin kakon si Tatay;

Kon ako kuno mangasawa,

Pilion ko gid kuno ro daeaga.-- Melchor F. Cichon

***

Inday, kon batunon mo eang ako,

Indi mo gid pag-angkiton ring siko;

Kon mag-usoy ka’t makabitan,

Mausoy man ako ku akong masab-itan.

Luwa on Death:

Pagkamatay ni Francisco del Castillo,

Nag-ugyon pa gid ro mga Katipunero

Asta napalayas ro mga Katsila,

Ugaling umabot si Uncle Sam.—Melchor F. Cichon

***

Si Francisco del Castillo,

Puno sa Aklan it mga Katipunero,

Namatay sa bala nga naghalin kay Moises Elecito

Nga ana man lang nga kasimanwa.

***

Pag-agto ko sa Ibajay,

May hakita ako nga patay;

Ginbagting ko ra eagay,

Mas mabaskug pa sa lingganay.

***

Luwa on Happiness

Sa amon nga dingding,

May nagtubo nga everlasting;

Kon sin-o kara ro makalingling,

Magaeukso-eukso gid ra kasingkasing. –Melchor F. Cichon

***

Luwa on Politics

Ro mga senador sa Manila

Nagahabuyanan it eutay;

Ro mga army sa patag-awayan,

Nagasuksok it gision nga saewae. –Melchor F. Cichon, p. 34

***

Maeleksiyon eon man.

Magapueuti eon man ro mga uwak.

Magakarnero eon man romga tigre.

Pero kon makalingkod eon, nagabaealik sanda sa daang ugali.

Luwa on Sorrow

Si Edad nagpanamgo

Sa boyfriend nana nga Amerikano;

Pero pagkasayod nana nga abo ra kuto,

Nagbag-id eon lang imaw ka siko.

***

Hambae ni Nanay,

Owa’t santos kon owa’t gaantos;

Hambae ni Tatay,

Owa’t baeay nga puno eang it kalipay.

Luwa on Disaster

Pagtapas ko’t lawaan sa Ormoc,

Tanan nga mga baboy naghueagok.

Pag-agi ko sa baybay,

Nagtambak ro mga bangkay.

***

Pagsunog ko’t Madia-as,

Tanan nga ilahas nagwaeas.

Pag-abot ko sa baeay,

May mga PC kakon nga nagabantay.

What is the difference between the old and the new luwa? In terms of subject matter, number of lines, number of syllables per line, the same.

Perhaps, until proven otherwise, the contemporary luwa have wider scopes like tsunami, and politics, and snows since some of the poets are college trained and have gone to different countries like Canada, America, Switzerland and Germany.

From the luwa that I heard and gathered, I noticed that politics is not given so much importance.

This is one aspect of luwa that should be looked into. I know that luwa like any other poetry can be used to dissect our society, including our politics.

Luwa is dying in Aklan. In fact many of our martial law babies have not heard of luwa. It is good that there are universities in Panay that offer subjects on Literature in Western Visayas. In Aklan, the Northwestern Visayas Colleges (NVC) is offering a subject specifically on Aklanon Literature. One of the topics that are included in their syllabus is luwa.

But luwa is not only confined in Aklan. It is also common in Iloilo, Capiz, Antique, and Guimaras.

Because of this, I wrote luwa. These can now be read in my website: http://aklanonlitarchive.blogspot.com/…/mga-luwa-ni-tay-its….

Luwa writing is easy. Just remember this:

1. Focus on one subject and it is advisable that it has conflict.

Sa amon nga opisina,

May baeo nga senyora;

Adlaw-adlaw imaw nagabongga

Pero kon kinsina, ro gasukot kana gapila.--Melchor F. Cichon

2. If possible, inject humor in your luwa.

Sa amon nga barangay,

Madasig magtubo ro paeay;

Nagasabud pa eang si Tatay,

Nagapadaeawat eo't bugas si Nanay.--Melchor F. Cichon

3. Try to use rhyme and meter

Indi ako magpadagit-dagit

Sa banog nga nagahapit-hapit

Bisan ako man dagiton

Kon banog nga taga-amon.---Rabuco, A., 2003,  p. 48.

4. Maximize the use of the various figures of speech.

Hyberbole

Nag-agto ako sa Banga,

Nakakita ako't buaya.

Grabe nga buaya,

Ra dila hasta sa Buruanga. ---Melchor F. Cichon

5. If you are writing luwa in Aklanon, be careful with your spelling. Prefixes should be  attached to the root words, like pagbakae, ginsueat, etc. Remember the rule on the use ko and ku. Ko is my, mine, while ku is of. Example: Ro baeay ku pulis hay sa eugta ko. The house of the policeman is in my land.

Nagtuon ako sa UPV,

Naubusan ako't money.

Naghueam ako kay Manny,

"Sorry, abo pang utang 'wa pa mabayri."

6. Read and write luwa. There is no other way to learn how to write luwa but to write it yourself.

             

            Sources:

           Cichon, Melchor F. and Ureta, Charlie I. 2019. Mga Luwa ni Tatay Itsong. Guimaras: Kasingkasing Press. 50 p.

          Rabuco, Amorita C. 2003. Folk Poetry. Iloilo City: University of San Agustin. 142p.

MGA PATUGMAHANONG INAKEANON

MGA PATUGMAHANONG INAKEANON

Gintipon ag ginbagay

ni

Melchor F. Cichon

August 2003

 

Para sa asawa ko, Pilma Dollolasa Cichon ag sa mga onga namon nga sanday: Melchor, Jr., Vanessa, Ranel Vincent, ag Eugene.

Una Nga Bisaea

Ro patugmahanon hay mangkad it sanka katawuhan. Raya hay naga pataeom ag nagapaeapad it painu-ino't tawo. Owa’t eabot kara hay masayran ro kaeain-eain nga kultura it mga Akeanon, ro andang mga panan-awon, ro andang mga tanum, animal, mga gamit at iba pa nga may kaangtanan sa mga Akaeanon.
Ro patugmahanon sa Akean hay haeos pareho sa mga patugmahanon sa iba't-ibang parte it Panay.
Ro patugmahanon hay ginagamit kon may bilasyon o kon may pagtililipon.

Iya mabasa ro kaeain-eain nga patugbahanon sa Aklan.
Ro iba kara hay ginbase sa mga patugmahanon sa kaeaineain nga parte it Pilipinas ag sa eain nga parte it kalibutan.
Kabay pa nga makabulig raya nga patugmahon sa pagintindi sa mga Akeanon.
Kon may inyo nga hasayran nga patugmahanon nga owa riya hay ipadaea eang kakon agod aton nga mabutang riya..---August 8, 2003

----------------

ADLAW
*Samtang gaeawig ring pagtan-aw kakon, eabi nga indi mo ako makita.
AKASYA
*Gabag-ong dag-on kon adlaw, gabiyernes santo kon gabi-i.
*Nanong kahuya nga gapagsik sa init, pero sa eamig ka eoya?
ALIMA
*Sampuno nga narra, lima ra sanga.
ALIMANGO
*Anong sapata nga sa liwan ra toe-an.
*Ro baeay sa Balete, ro haligi bali-bali.
ALPHABET (10) (“ro alphabet”)
*Pila ka letra ro alphabet?
AMAMAKOE
*Bukon it tawo, pero ginamama mo.
ALIMA
*Sampuno nga kahoy, lima ra sanga.
ALIMANGO
*Anong sapata nga ra toe-an sa liwan?
*Baeay ni Kali-Kali ra haligi hay pueos bali.
AMORSEKO
*Kon madumduman, gina aywan, ginadaea kon malipatan.
*Maistan pa si Neneng, mabakas eon manahe.
*Samtang gatikang ka, ginasursihan ka nana.
ANGKLA
*Kon ginahangean, ginapilak; ginabutong kon indi.
ANINIPOT
*Hara eon si Liyag may daea nga iwag.
*Hara eon si Pilma may daea nga pantalya.
ANINO
*May akong sueoguon, kon ano ro akong obrahon ag kon siin ako magadto nagasunod kakon.
*Rang sueoguon, gasunod-sunod kakon maski siin ako mag-agto, maski ano rang obrahon.
*Kon sa kamaeayran, ona; Kon sa kaeainan, owa.
*Parti ako it pispis peru owa ako sa eangit. Makaeangoy ako sa dagat peru indi ako mabasa.
ANWANG
Magueang eon si Isyang indi pa gihapon kantigo mag-iwang.
ARITOS
*Daywa ka itlog, gakabit-kabit.
*Kon gapasueod, masakit; kon sa sueod eon, nagapamamit.
ASWETE
*Ro kaeo ni Esko, puno it bueawan.
*Maitum ag boebueon, mapuea Kon busikaron.
ATIS
*Batsihon ra ueo, pero ra utok manami supsupon.
*Si San Pedro, gueoson ra gueo.
ANWANG
*Kueobot eon si Anang, indi man gihapon kantigo mag-iwang.
BABA
*Bubon nga madueom, puno it sanduko.
*Bubon nga madaeum, puno it espada.
BAILAN
* Tubi-tubian ag payu-payuan.
BANDERA
*Anong tanum nga sambilog eang ra dahon.
BANGA
Mabahoe ra tiyan; may liog, owa't ueo pero nagakaeo.
BAEAY
* Ap-at nga tawo, sambilog ra kaeo.
BAEAY IT SALAMPATI
*Ro baeay ni Prinsipe, sambilog ra haligi.
BAGA
*Maabot kon kawhaton, pero inobrahan pa't taytay.
BALA
*Eumopad nga owa’t pakpak; suminggit nga owa’t puwak.
*Gaeupad ra onga, ginatan-aw eang ka nanay.
*Suminggit nga owa’t dila.
BANIG
*Kon adlaw, lapis; kon gabii, papel.
*Kon adlaw, sili; kon gabii, pagi.
BAO
*Anong sapat nga kon magpanaw, daea-daea na ra baeay?
*Natawo eon ra mga siki ag ueo, pero ra eawas owa pa.
*Ro baeay ni Lola Tali, ra atop kaeaha; ra mga haligi, pueos bali.
BAPOR
*Katunga’t kapaya, kaabot sa America.
BAROTO
*Gakueo ro linugaw; gadaeagan ro inihaw.
BATIIS
*May daeaga sa Guicod, ra tiyan sa likod.
BISIKLETA
*Buko’t sapat pero may sungay.
BITUON
*Gabii mo ginatanum, agahon mo anihon.
*Kon gabii, nagaabot nga owa ginakangeay; kon adlaw nagakaduea nga owa ginatakaw.
*Ginbuead ku gabii, pagkaagahon indi ku eon makita.
BOMBO
*Ro tiyan ni Juan, nagadaguob kon bunaean.
BOTILYA
Mabahoe rang baeay, peru rang puertahan hay maisut.
BUBON
*Ro kapa it Dios bukas.
BUEAN AG BITUON
*Sambilog nga amo, ra tawohan sanglibo.
BUKAS NGA SIPER IT PANTALON
*Pagbukas ni Kumare, hakita ro sekretari.
BULI
*Anong parti’t eawas nga uyahon it anwang?
BUNGA
*Bunga eon, mabunga pa.
*Sang gatus nga magmaeanghod, paeareho ro andang ueo.
*Sang gatus nga ueo sa sambilog nga liog.
BUNGI
*Akig, pero gahiyum-hiyum.
BUNGSOD
*Ro akong baboy sa kaingin, nagatambok maski owa ginabahugan.
BUTO
*Kon buhi ginaeubong, kon patay ginabitay.
DAEAN
*Ikog it ibid gatakeas sa bukid.
DAGUM
*Buyti rang ikog, maeunip-eunip ako.
*Nakauna ro pinlod, haulihi ro haligi.
*Nagauna ro troso, gasunod ro kabli.
*Ro warang nga kabayo, may buho ra ikog.
DAHI
*Kon hulikapon, ona; kon tangdaon, owa.
*Manubo nga bukid, indi matanga.
DAHON, NAGKAEAHUEOG NGA
*Maistan nga mga pispis, eumupad, nanumpa nga indi magbalik.
DAPA-DAPA
*May daywa ako nga amiga, kon nagatindog ako, nagaeubog sanda; kon nageubog ako, nagatindog sanda.
DAYWANG TAWONG NAGAEAGARI
*Imo raya, akon raya. Hipos eang ay aton ra nga daywa.
DILA
*Nagapanilong, pero basa.
DRUGA
*Kon tunlon mo ako, maeupad ka gid sa impiyerno,
DUEONGGAN
* Kon kuhiton, ona; kon adwingon ko, owa.
*Anong bubon nga puno’t peanut butter?
*May daywa ako nga abaniko, pero indi ko mapahueam kimo.
DUYAN
*Buko’t sapat, buko’t tawo, sa likod ra nabdos.
EAGARI
*Buko’t sapat, buko’t tawo, abo ra ngipon.
EAMANG
*Eabsag pa eang si Neneng, kantigo eon magtahi.
EANSANG
*Nanago si Lolo, nagaguwa ra ueo.
*Pageubong kay Lolo sa suea ra ueo.
ELEKTREK PAN
*Sigi ring linibot, owa’t nalibutan.
EUSAT
*Kon dugangan, nagaisot; kon buhinan nga bahoe.
EOWAG
*May puno, owa’t sanga; may dahon, owa’t bunga.
EROPLANO
*May mabahoe nga pakpak pero owa’t baeahibo.
ESPEHO
*Buko’t sapat, buko’t tawo, kilaea ka.
EUB-OK NGA ISDA
*Anong isda nga mapuea ra mata.
EUHA
*Itlog ko may ikog.
EUSA
*Itlog nga may ikog.
GATAS
*Tubi nga sagrado, owa’t makasag-ob kundi si Niño.
*Ro busay sa Tinayon, owa’t makainum kundi si Itsong.
GUNTING
*Haron eon sa Becca, gabuka-bukaka.
GUTAW
*Naligos si Kapitan, owa mabunak ra tiyan.
GUYOM
*Maisot pa si kumpare, mayad magsaka it tore.
HAEAYAN
*Baeagon nga sari-sari ra dahon.
HANGIN
*Haron eon, haron eon, pero indi mo makita.
HARDIN AG KURAE
*Ro nagbantay, patay; ro ginabantayan, buhi.
IGUI
*Imaw ro namatay, imaw man ro gatangis.
ILONG
*May sangka butong, ra buho daywang bilog.
ING-ING o Biyulin
* Gatangis eon si Sharon, sigi pa gihapon ra tuslok si Ramon.
ISDA, EUB-OK NGA
*Anong isda nga mapuea ra mata?
ITLOG
*Ay Adan nga baeay, owa’t puwertahan.
*Ro bueawan puston it papel; ro papel puston it saesaeon.
*Natawo nga owa hisayri kon eaki o baye.
*Pag-unga kakon, tanan nakibot; tanan owa kasayod, kon baye ako o kon eaki.
*Palangga ako’t tanan; manugkanta rang tatay; rang eambong hay puti, rang tagipusuon hay bueawan.
*Sowa sa Aliputos, owa’t ilipuan.
IWAG
*Sangka uhay nga paeay, makaeunod it sangka kahon.
KABAONG
*Indi gusto ku nag-obra kara, indi man gusto ku nagabakae kara, ag indi makita ku nagagamit kara.
KABAONG NGA MAY PATAY
*Gapanaw ro baroto, nagakatueog ro piloto.
KAEABASA
*Ro ina nagakamang, ro unga nagalingkod.
*Ro unga nagalingkod, nagahueat; ro ina eon nagapanawatdawat.
KAEAYO
*Bukon man tawo, bukon man it buaya, pero kon magkaon nagahara-hara.
*Kon mahawan, mahinay; kon masiot, madasig.
*Kon taw-an it pagkaon, mabuhi; kon taw-an mo’t tubi, mamatay.
KALDERO
*Galingkod ro agta, ginasoesog it yawa.
KAMISITA
*Sambilog ro ginsudlan, tatlo ro gingaw-an.
KASOY
*Anong prutas nga sa liwan ra busoe?
KAYOG*
*Rang ginkaon sambilog, rang ginhaboy daywang bilog.
KILAT AG DAEOGDOG
*Kon hikit-an mo, indo mo mabatian; kon mabatian mo, indi mo makit-an.
KINGKE
*Agud mabuhi, anang dugo, anang suyop.
KUGITA
*Anong isda nga may pakot?
*Gintuslok eon ra eawas it saesaeeon, buhi man gihapon.
*Ro baboy sa Bagto, ra siki sa ueo.
KURING
*May apo eon ra kaapuhan, owa pa gihapon kapaligos.
KUSKUSAN
*Buko’t tawo, buko’t sapat, may ngipon.
*Buko’t sapat, buko’t tawo, indi maghangeab kon indi pagsakyan it tawo.
KUTO
*Baboy nga indi mahigtan.
*Ra siki sa ueo; ra eawas sa ueo, ra ueo sa ueo pa gid.
LAMESA
*Buko’t sapat, ap-at ra siki.
*Ap-at ra siki, indi makatikang.
LAPIS
*Kon sapsapan ko ring batiis, gaguwa ring toe-an.
LAPIS AG ALIMA
*Lima nga alima ro naga gamit it sangka arado.
LETRATO
*Ano ro bagay nga bue-on anay it iba bag-o mo mabuoe?
LIBRO
*Gin-obra’t may buot; gintao sa owa’t buot.
LINTI AG DAEOGDOG
*Makit-an, pero indi mabatian; mabatian, pero indi makit-an.
LUMBOY
*Kon maisot, Ameircano; Kon mabahoe, Negro.
MAHAEA
*Buko’t tawo, gasuksok it eambong.
MAKINA
*Owa’t siki, pero makadaeagan; owa’t baba
MANOK
*Eumumpat si Pascual, hasta sa tuhod ra saewae.
*Eapsag pa eang si Cristobal, hasta eon sa tuhod ra saewae.
MARAGOSO
*Kabatuhan sa sueod, inaraduhan sa guwa. Maraguso
*Pagkatawo sa kalibutan, kueobot eon eagi ra panit.
MATA
*Daywang batong maitum, makaabot hasta sa bituon.
*Daywang bola, makaabot sa buean.
*Daywang bubon ginapalibutan it kogon.
*Daywang sapa-sapa, puno it manugbunit sa tunga.
*Ginapalibutan it tigbaw ro daywang linaw.
*Kon maghaearuan si Bing ag si Itsong, nagaligomdueom.
*Kon magkipot ro daywang kalibutan, ro katam-is it haru masamitan.
MELON
*May berde nga baeay. Sa anang sueod, may puti nga baeay. Sa sueod it puti nga baeay, may puea nga baeay. Sa sueod it puea nga baeay, abu nga mga unga.
MINAMA
*May tatlong magmaeanghod sa simbahan sumueod. Berde ro eambong it it nahauna, puti ro ikawya, ag ro ikatlo hay mapueapuea.
MOSKITERO
*Patay eon ginabitay pa sa anang pusod.
*Eaya nga may ap-at ka dueonggan. (net)

NAKASAKAY SA DUYAN
*Duro rang dinaeagan, pero owa man it dinaeaganan.
NAMOK
*Submarino kon maisot; eroplano sa pagbahoe.
NGIPON
*Sa mga eapsag ag sa mga magueang, raya ro kueang.
NIYOG
*Sambilog nga ueo, tatlo it mata.
*Tugnaha ro tatlo nga isla bag-o maabut ro eawod.
ORKID
*Owa sa eangit, owa sa eugta, ra dahon hay buko’t eaya.
PAGHIPOS
Ano ro mabasag kun isugid mo?
PAGPASAEAMAT
*Ano no permi mo nga ginauli nga owa mo ginahueam?
PAKA
*May ueo; owat buhok; may tiyan, owa’t pusod.
PALITO
*May ueo owa’t uyahon; may eawas owa’t tiyan.
PANA
*Katabok eon ro nga, ro ina owa pa.
PAPEL
*Putting eugta, tamna’t tinta.
PAPEL NGA SUEOEATAN
*Bukon man it sapat, bukon man it tawo, maputi pa sa yelo hatun-an nana ro akon sekreto.
PARI
*Mabahoe nga punsyon, sambato ro gainom.
PATAY
*Kon maeayo pa hasayran mo; kon maeapit eon ngani ginapangutana mo.
PATING
*Hara eon si Budoy, may lagare ra ueo.
*Hara eon si Lydio,. may martilyo ra ueo.
PAYONG
*Sangka baeay, sangka haligi.
PILA
*May ayam ako nga puti, ginsugo ko, owa mag-uli.
PILAPIL
* Mas matig-a ro magueang kaysa onga.
*Mapag-on ro daan kaysa bag-o
PINSA
*Ano ro nagalibot sa laguerta peru owa ga hueag?

PINYA
*Ro dahon ginbungahan, ro bunga gindahunan.
PLASLAIT
*Iya gintanum, idto nagtubo.
PLANTSA
Buko’t tawo, buko’t sapat; gakaon it baga, gapaligos it eana.
POSPORO
*Baeay ni Isaac puno’t mga binus-ak.
*Sangkabaeay nga puno it patay.
POSPORO, Palito it
*Sanggatus nga tawo, igo sa sangkakabaong.
PRASKO
*May ueo, pero owa’t utok; owa’t tiyan pero nagaeagok; may liog, pero owa’t hawak.
RELO
*Dose ka soldado. May daywa nga kumander, dose ro sarhento.
*Ro ulihi ag ro hauna buhi; ro sa tunga, patay.
SAGING
*Ginpatay ko ra Ina ay naila ako sa anang daeaga.
*Owa pa ro gira, gisi eon ra bandera.
SAGING, Puno it
*Pagbukas ko it kurtina, si kapitan rang hakita.
SAGING, Puso it
*Buko’t isda, kada himbis may bihod.
*Gumwa si Sta. Maria, puea ra saya.
*Nag-unga si Birhin, ginpilak ra lampin.
*Pag-unga kay Maria Clara may puea nga saya.
SAKO
*Nagatindog kon busog, nagaeubog kon gutom.
SALAMPATI, BAEAY IT
*Ro baeay ni Tay Ipe ra haligi hay sambilog.
SANDUKO
*Ano ro pinakamaisog nga santo?
SAPATOS
*Buko’t sapat, buko’t tawo; kon mabusog, puno ra tinai.
*Daywang barko, sambilog ra pasahero.
SAWA
*Baston ni Kapitan, indi mabuytan.
*May sag-ob ako sa kagueangan, indi mapas-as.
SIG-ANG
*Tatlo ka estudyante, kon buhinan it sambilog, indi eon mag estudio.
SIKI
*Hueata ako, hueata ako.
SIKO
*Daywang puno't butong, sa tunga ra buko.
*Relo nga obra sa Pilipinas, pero owa gatao’t oras.

SINELAS
*Anong barkoha nga indi maeunod.
SINGKAMAS
*Rang gintanum hay kusoe, rang gin-ani hay bola’t basketball.
SIPER
*Abrihan mo, manaog; sirhan mo, masaka.
*Maistan nga dyip makaguba it tulay.
*Nag-agi ro hari, naghaearuan ro mga bungi.
Nag-agi Kumpare, naghawan ro kalye.
*Pag-agi ni Tarzan, nagtunga ro daean.
*Pag-agi ni Tarzan, naguba ro daean
SIP-ON
*Daywa nga prinsisa, gaguwa-guwa sa kweba.
SISO
*Kon dugangan ko, nagaugan; kon buhinan ko nagabug-at.
SUEAT
*Nagaeupad, owa’t pakpak; nagahambae, owa’t baba.
SUEOG IT TUBI
*Buko’t sapat, buko’t tawo; owa’t kariton, nagadaeagan.
SUSO
*Daywang bukid, may gaguwa nga gatas.
*Si Nanay nag-usoy it bagoe, iya man lang gali sa dughan ko.
TABAKO
*Ro uyahon nga ginaharuan ko, imaw ro ginausap ko.
*Ro dahon rang ginaharuan.
TABIG
* Buko't sapat, ra suso ap-at.
TAGASAO
*Maisot pa eang si Nene, kantigo eon magpangusi.
TAKOP IT GRAPON
*Ginaeungay it manaba ro mataas.

TAMBO
*Ginakandadohan iya, ginakandadohan igto, ginakandadohan hasta sa ueo.
*Samtang eabsag, nagatapis; pagdaeaga, nagaburlis.
*Anang Nanay, gauba; anang unga, gatapis.
*Buko’t priso pero ginakandaduyan halin sa siki hasta sa ueo.
TANSAN
*Ano ro unga it palanggana?
TAON
*Maisot rang baeay, peru puru gabut.
TAWO
*Tag eapsag pa, ap-at sa siki; tag meron eon, daywa; tag buktot eon, tatlo.
*Kon agahon, ap-at ra siki; kon truadlaw, daywa; kon kahapunanon, tatlo.
*Kon agahon, gakamang; kon adlaw, nagatindog; kon hapon, nagalingkod.
TAWO (mata, alima,baba,tiyan, buli)
*Ro nakakita, indi makabueo; ro nakabueo, indi makakaon; ro nakakaon, owa mabusog; ro nabusog, owa kapandiho.
TAWO NGA NAGASIAD IT SIBUYAS
*Imaw ro nageabo, imaw man ro nagtangis.
TIKI
*Anong sapat nga doble ra dila?
TIMBA
*Kon nagapanaog, maugan; kon nagasaka, mabug-at.
TIRADOR
*Sambilog ra puno, daywa ra sanga;sambilog ro bunga, sambilog ra dahon.
TROMPO
*Kon butongon ko ro baeagon, gasaot si Tay Itsong.
*Kon sa alima, patay; kon buhian, buhi.
TUBI SA TADYAW
*Madaeum kon buhinan; manabaw kon dugangan.
TUBO
*Isaea ka metro nga kahoy, ra sabaw ginainom, ra unod ginahaboy.
*Kon maistan, eukos; kon mabahoe, pugita.
TULISAN
*Anong isda nga maisog?
TUDLO
*Limang puno nga niyog, sambilog eang ro eayog.
TULISAN
*Anong isda nga maisog?
TYPEWRITER
*Sangkabaeay nga may 26 nga ngipon.
UBAN
*Maitum nga parero it tinta; nagaputi bisan indi pag-eatagon.

UEAN
*Ro baston ni San Jose, indi mahuyap.
UEAPOS
*Buko’t tawo, buko’t sapat, may mata nga sambilog.
UEO
*Sambilog ro nagtueon, pito ro nagpamus-on.