MGA PATUGMAHANONG INAKEANON

MGA PATUGMAHANONG INAKEANON

Gintipon ag ginbagay

ni

Melchor F. Cichon

August 2003

 

Para sa asawa ko, Pilma Dollolasa Cichon ag sa mga onga namon nga sanday: Melchor, Jr., Vanessa, Ranel Vincent, ag Eugene.

Una Nga Bisaea

Ro patugmahanon hay mangkad it sanka katawuhan. Raya hay naga pataeom ag nagapaeapad it painu-ino't tawo. Owa’t eabot kara hay masayran ro kaeain-eain nga kultura it mga Akeanon, ro andang mga panan-awon, ro andang mga tanum, animal, mga gamit at iba pa nga may kaangtanan sa mga Akaeanon.
Ro patugmahanon sa Akean hay haeos pareho sa mga patugmahanon sa iba't-ibang parte it Panay.
Ro patugmahanon hay ginagamit kon may bilasyon o kon may pagtililipon.

Iya mabasa ro kaeain-eain nga patugbahanon sa Aklan.
Ro iba kara hay ginbase sa mga patugmahanon sa kaeaineain nga parte it Pilipinas ag sa eain nga parte it kalibutan.
Kabay pa nga makabulig raya nga patugmahon sa pagintindi sa mga Akeanon.
Kon may inyo nga hasayran nga patugmahanon nga owa riya hay ipadaea eang kakon agod aton nga mabutang riya..---August 8, 2003

----------------

ADLAW
*Samtang gaeawig ring pagtan-aw kakon, eabi nga indi mo ako makita.
AKASYA
*Gabag-ong dag-on kon adlaw, gabiyernes santo kon gabi-i.
*Nanong kahuya nga gapagsik sa init, pero sa eamig ka eoya?
ALIMA
*Sampuno nga narra, lima ra sanga.
ALIMANGO
*Anong sapata nga sa liwan ra toe-an.
*Ro baeay sa Balete, ro haligi bali-bali.
ALPHABET (10) (“ro alphabet”)
*Pila ka letra ro alphabet?
AMAMAKOE
*Bukon it tawo, pero ginamama mo.
ALIMA
*Sampuno nga kahoy, lima ra sanga.
ALIMANGO
*Anong sapata nga ra toe-an sa liwan?
*Baeay ni Kali-Kali ra haligi hay pueos bali.
AMORSEKO
*Kon madumduman, gina aywan, ginadaea kon malipatan.
*Maistan pa si Neneng, mabakas eon manahe.
*Samtang gatikang ka, ginasursihan ka nana.
ANGKLA
*Kon ginahangean, ginapilak; ginabutong kon indi.
ANINIPOT
*Hara eon si Liyag may daea nga iwag.
*Hara eon si Pilma may daea nga pantalya.
ANINO
*May akong sueoguon, kon ano ro akong obrahon ag kon siin ako magadto nagasunod kakon.
*Rang sueoguon, gasunod-sunod kakon maski siin ako mag-agto, maski ano rang obrahon.
*Kon sa kamaeayran, ona; Kon sa kaeainan, owa.
*Parti ako it pispis peru owa ako sa eangit. Makaeangoy ako sa dagat peru indi ako mabasa.
ANWANG
Magueang eon si Isyang indi pa gihapon kantigo mag-iwang.
ARITOS
*Daywa ka itlog, gakabit-kabit.
*Kon gapasueod, masakit; kon sa sueod eon, nagapamamit.
ASWETE
*Ro kaeo ni Esko, puno it bueawan.
*Maitum ag boebueon, mapuea Kon busikaron.
ATIS
*Batsihon ra ueo, pero ra utok manami supsupon.
*Si San Pedro, gueoson ra gueo.
ANWANG
*Kueobot eon si Anang, indi man gihapon kantigo mag-iwang.
BABA
*Bubon nga madueom, puno it sanduko.
*Bubon nga madaeum, puno it espada.
BAILAN
* Tubi-tubian ag payu-payuan.
BANDERA
*Anong tanum nga sambilog eang ra dahon.
BANGA
Mabahoe ra tiyan; may liog, owa't ueo pero nagakaeo.
BAEAY
* Ap-at nga tawo, sambilog ra kaeo.
BAEAY IT SALAMPATI
*Ro baeay ni Prinsipe, sambilog ra haligi.
BAGA
*Maabot kon kawhaton, pero inobrahan pa't taytay.
BALA
*Eumopad nga owa’t pakpak; suminggit nga owa’t puwak.
*Gaeupad ra onga, ginatan-aw eang ka nanay.
*Suminggit nga owa’t dila.
BANIG
*Kon adlaw, lapis; kon gabii, papel.
*Kon adlaw, sili; kon gabii, pagi.
BAO
*Anong sapat nga kon magpanaw, daea-daea na ra baeay?
*Natawo eon ra mga siki ag ueo, pero ra eawas owa pa.
*Ro baeay ni Lola Tali, ra atop kaeaha; ra mga haligi, pueos bali.
BAPOR
*Katunga’t kapaya, kaabot sa America.
BAROTO
*Gakueo ro linugaw; gadaeagan ro inihaw.
BATIIS
*May daeaga sa Guicod, ra tiyan sa likod.
BISIKLETA
*Buko’t sapat pero may sungay.
BITUON
*Gabii mo ginatanum, agahon mo anihon.
*Kon gabii, nagaabot nga owa ginakangeay; kon adlaw nagakaduea nga owa ginatakaw.
*Ginbuead ku gabii, pagkaagahon indi ku eon makita.
BOMBO
*Ro tiyan ni Juan, nagadaguob kon bunaean.
BOTILYA
Mabahoe rang baeay, peru rang puertahan hay maisut.
BUBON
*Ro kapa it Dios bukas.
BUEAN AG BITUON
*Sambilog nga amo, ra tawohan sanglibo.
BUKAS NGA SIPER IT PANTALON
*Pagbukas ni Kumare, hakita ro sekretari.
BULI
*Anong parti’t eawas nga uyahon it anwang?
BUNGA
*Bunga eon, mabunga pa.
*Sang gatus nga magmaeanghod, paeareho ro andang ueo.
*Sang gatus nga ueo sa sambilog nga liog.
BUNGI
*Akig, pero gahiyum-hiyum.
BUNGSOD
*Ro akong baboy sa kaingin, nagatambok maski owa ginabahugan.
BUTO
*Kon buhi ginaeubong, kon patay ginabitay.
DAEAN
*Ikog it ibid gatakeas sa bukid.
DAGUM
*Buyti rang ikog, maeunip-eunip ako.
*Nakauna ro pinlod, haulihi ro haligi.
*Nagauna ro troso, gasunod ro kabli.
*Ro warang nga kabayo, may buho ra ikog.
DAHI
*Kon hulikapon, ona; kon tangdaon, owa.
*Manubo nga bukid, indi matanga.
DAHON, NAGKAEAHUEOG NGA
*Maistan nga mga pispis, eumupad, nanumpa nga indi magbalik.
DAPA-DAPA
*May daywa ako nga amiga, kon nagatindog ako, nagaeubog sanda; kon nageubog ako, nagatindog sanda.
DAYWANG TAWONG NAGAEAGARI
*Imo raya, akon raya. Hipos eang ay aton ra nga daywa.
DILA
*Nagapanilong, pero basa.
DRUGA
*Kon tunlon mo ako, maeupad ka gid sa impiyerno,
DUEONGGAN
* Kon kuhiton, ona; kon adwingon ko, owa.
*Anong bubon nga puno’t peanut butter?
*May daywa ako nga abaniko, pero indi ko mapahueam kimo.
DUYAN
*Buko’t sapat, buko’t tawo, sa likod ra nabdos.
EAGARI
*Buko’t sapat, buko’t tawo, abo ra ngipon.
EAMANG
*Eabsag pa eang si Neneng, kantigo eon magtahi.
EANSANG
*Nanago si Lolo, nagaguwa ra ueo.
*Pageubong kay Lolo sa suea ra ueo.
ELEKTREK PAN
*Sigi ring linibot, owa’t nalibutan.
EUSAT
*Kon dugangan, nagaisot; kon buhinan nga bahoe.
EOWAG
*May puno, owa’t sanga; may dahon, owa’t bunga.
EROPLANO
*May mabahoe nga pakpak pero owa’t baeahibo.
ESPEHO
*Buko’t sapat, buko’t tawo, kilaea ka.
EUB-OK NGA ISDA
*Anong isda nga mapuea ra mata.
EUHA
*Itlog ko may ikog.
EUSA
*Itlog nga may ikog.
GATAS
*Tubi nga sagrado, owa’t makasag-ob kundi si Niño.
*Ro busay sa Tinayon, owa’t makainum kundi si Itsong.
GUNTING
*Haron eon sa Becca, gabuka-bukaka.
GUTAW
*Naligos si Kapitan, owa mabunak ra tiyan.
GUYOM
*Maisot pa si kumpare, mayad magsaka it tore.
HAEAYAN
*Baeagon nga sari-sari ra dahon.
HANGIN
*Haron eon, haron eon, pero indi mo makita.
HARDIN AG KURAE
*Ro nagbantay, patay; ro ginabantayan, buhi.
IGUI
*Imaw ro namatay, imaw man ro gatangis.
ILONG
*May sangka butong, ra buho daywang bilog.
ING-ING o Biyulin
* Gatangis eon si Sharon, sigi pa gihapon ra tuslok si Ramon.
ISDA, EUB-OK NGA
*Anong isda nga mapuea ra mata?
ITLOG
*Ay Adan nga baeay, owa’t puwertahan.
*Ro bueawan puston it papel; ro papel puston it saesaeon.
*Natawo nga owa hisayri kon eaki o baye.
*Pag-unga kakon, tanan nakibot; tanan owa kasayod, kon baye ako o kon eaki.
*Palangga ako’t tanan; manugkanta rang tatay; rang eambong hay puti, rang tagipusuon hay bueawan.
*Sowa sa Aliputos, owa’t ilipuan.
IWAG
*Sangka uhay nga paeay, makaeunod it sangka kahon.
KABAONG
*Indi gusto ku nag-obra kara, indi man gusto ku nagabakae kara, ag indi makita ku nagagamit kara.
KABAONG NGA MAY PATAY
*Gapanaw ro baroto, nagakatueog ro piloto.
KAEABASA
*Ro ina nagakamang, ro unga nagalingkod.
*Ro unga nagalingkod, nagahueat; ro ina eon nagapanawatdawat.
KAEAYO
*Bukon man tawo, bukon man it buaya, pero kon magkaon nagahara-hara.
*Kon mahawan, mahinay; kon masiot, madasig.
*Kon taw-an it pagkaon, mabuhi; kon taw-an mo’t tubi, mamatay.
KALDERO
*Galingkod ro agta, ginasoesog it yawa.
KAMISITA
*Sambilog ro ginsudlan, tatlo ro gingaw-an.
KASOY
*Anong prutas nga sa liwan ra busoe?
KAYOG*
*Rang ginkaon sambilog, rang ginhaboy daywang bilog.
KILAT AG DAEOGDOG
*Kon hikit-an mo, indo mo mabatian; kon mabatian mo, indi mo makit-an.
KINGKE
*Agud mabuhi, anang dugo, anang suyop.
KUGITA
*Anong isda nga may pakot?
*Gintuslok eon ra eawas it saesaeeon, buhi man gihapon.
*Ro baboy sa Bagto, ra siki sa ueo.
KURING
*May apo eon ra kaapuhan, owa pa gihapon kapaligos.
KUSKUSAN
*Buko’t tawo, buko’t sapat, may ngipon.
*Buko’t sapat, buko’t tawo, indi maghangeab kon indi pagsakyan it tawo.
KUTO
*Baboy nga indi mahigtan.
*Ra siki sa ueo; ra eawas sa ueo, ra ueo sa ueo pa gid.
LAMESA
*Buko’t sapat, ap-at ra siki.
*Ap-at ra siki, indi makatikang.
LAPIS
*Kon sapsapan ko ring batiis, gaguwa ring toe-an.
LAPIS AG ALIMA
*Lima nga alima ro naga gamit it sangka arado.
LETRATO
*Ano ro bagay nga bue-on anay it iba bag-o mo mabuoe?
LIBRO
*Gin-obra’t may buot; gintao sa owa’t buot.
LINTI AG DAEOGDOG
*Makit-an, pero indi mabatian; mabatian, pero indi makit-an.
LUMBOY
*Kon maisot, Ameircano; Kon mabahoe, Negro.
MAHAEA
*Buko’t tawo, gasuksok it eambong.
MAKINA
*Owa’t siki, pero makadaeagan; owa’t baba
MANOK
*Eumumpat si Pascual, hasta sa tuhod ra saewae.
*Eapsag pa eang si Cristobal, hasta eon sa tuhod ra saewae.
MARAGOSO
*Kabatuhan sa sueod, inaraduhan sa guwa. Maraguso
*Pagkatawo sa kalibutan, kueobot eon eagi ra panit.
MATA
*Daywang batong maitum, makaabot hasta sa bituon.
*Daywang bola, makaabot sa buean.
*Daywang bubon ginapalibutan it kogon.
*Daywang sapa-sapa, puno it manugbunit sa tunga.
*Ginapalibutan it tigbaw ro daywang linaw.
*Kon maghaearuan si Bing ag si Itsong, nagaligomdueom.
*Kon magkipot ro daywang kalibutan, ro katam-is it haru masamitan.
MELON
*May berde nga baeay. Sa anang sueod, may puti nga baeay. Sa sueod it puti nga baeay, may puea nga baeay. Sa sueod it puea nga baeay, abu nga mga unga.
MINAMA
*May tatlong magmaeanghod sa simbahan sumueod. Berde ro eambong it it nahauna, puti ro ikawya, ag ro ikatlo hay mapueapuea.
MOSKITERO
*Patay eon ginabitay pa sa anang pusod.
*Eaya nga may ap-at ka dueonggan. (net)

NAKASAKAY SA DUYAN
*Duro rang dinaeagan, pero owa man it dinaeaganan.
NAMOK
*Submarino kon maisot; eroplano sa pagbahoe.
NGIPON
*Sa mga eapsag ag sa mga magueang, raya ro kueang.
NIYOG
*Sambilog nga ueo, tatlo it mata.
*Tugnaha ro tatlo nga isla bag-o maabut ro eawod.
ORKID
*Owa sa eangit, owa sa eugta, ra dahon hay buko’t eaya.
PAGHIPOS
Ano ro mabasag kun isugid mo?
PAGPASAEAMAT
*Ano no permi mo nga ginauli nga owa mo ginahueam?
PAKA
*May ueo; owat buhok; may tiyan, owa’t pusod.
PALITO
*May ueo owa’t uyahon; may eawas owa’t tiyan.
PANA
*Katabok eon ro nga, ro ina owa pa.
PAPEL
*Putting eugta, tamna’t tinta.
PAPEL NGA SUEOEATAN
*Bukon man it sapat, bukon man it tawo, maputi pa sa yelo hatun-an nana ro akon sekreto.
PARI
*Mabahoe nga punsyon, sambato ro gainom.
PATAY
*Kon maeayo pa hasayran mo; kon maeapit eon ngani ginapangutana mo.
PATING
*Hara eon si Budoy, may lagare ra ueo.
*Hara eon si Lydio,. may martilyo ra ueo.
PAYONG
*Sangka baeay, sangka haligi.
PILA
*May ayam ako nga puti, ginsugo ko, owa mag-uli.
PILAPIL
* Mas matig-a ro magueang kaysa onga.
*Mapag-on ro daan kaysa bag-o
PINSA
*Ano ro nagalibot sa laguerta peru owa ga hueag?

PINYA
*Ro dahon ginbungahan, ro bunga gindahunan.
PLASLAIT
*Iya gintanum, idto nagtubo.
PLANTSA
Buko’t tawo, buko’t sapat; gakaon it baga, gapaligos it eana.
POSPORO
*Baeay ni Isaac puno’t mga binus-ak.
*Sangkabaeay nga puno it patay.
POSPORO, Palito it
*Sanggatus nga tawo, igo sa sangkakabaong.
PRASKO
*May ueo, pero owa’t utok; owa’t tiyan pero nagaeagok; may liog, pero owa’t hawak.
RELO
*Dose ka soldado. May daywa nga kumander, dose ro sarhento.
*Ro ulihi ag ro hauna buhi; ro sa tunga, patay.
SAGING
*Ginpatay ko ra Ina ay naila ako sa anang daeaga.
*Owa pa ro gira, gisi eon ra bandera.
SAGING, Puno it
*Pagbukas ko it kurtina, si kapitan rang hakita.
SAGING, Puso it
*Buko’t isda, kada himbis may bihod.
*Gumwa si Sta. Maria, puea ra saya.
*Nag-unga si Birhin, ginpilak ra lampin.
*Pag-unga kay Maria Clara may puea nga saya.
SAKO
*Nagatindog kon busog, nagaeubog kon gutom.
SALAMPATI, BAEAY IT
*Ro baeay ni Tay Ipe ra haligi hay sambilog.
SANDUKO
*Ano ro pinakamaisog nga santo?
SAPATOS
*Buko’t sapat, buko’t tawo; kon mabusog, puno ra tinai.
*Daywang barko, sambilog ra pasahero.
SAWA
*Baston ni Kapitan, indi mabuytan.
*May sag-ob ako sa kagueangan, indi mapas-as.
SIG-ANG
*Tatlo ka estudyante, kon buhinan it sambilog, indi eon mag estudio.
SIKI
*Hueata ako, hueata ako.
SIKO
*Daywang puno't butong, sa tunga ra buko.
*Relo nga obra sa Pilipinas, pero owa gatao’t oras.

SINELAS
*Anong barkoha nga indi maeunod.
SINGKAMAS
*Rang gintanum hay kusoe, rang gin-ani hay bola’t basketball.
SIPER
*Abrihan mo, manaog; sirhan mo, masaka.
*Maistan nga dyip makaguba it tulay.
*Nag-agi ro hari, naghaearuan ro mga bungi.
Nag-agi Kumpare, naghawan ro kalye.
*Pag-agi ni Tarzan, nagtunga ro daean.
*Pag-agi ni Tarzan, naguba ro daean
SIP-ON
*Daywa nga prinsisa, gaguwa-guwa sa kweba.
SISO
*Kon dugangan ko, nagaugan; kon buhinan ko nagabug-at.
SUEAT
*Nagaeupad, owa’t pakpak; nagahambae, owa’t baba.
SUEOG IT TUBI
*Buko’t sapat, buko’t tawo; owa’t kariton, nagadaeagan.
SUSO
*Daywang bukid, may gaguwa nga gatas.
*Si Nanay nag-usoy it bagoe, iya man lang gali sa dughan ko.
TABAKO
*Ro uyahon nga ginaharuan ko, imaw ro ginausap ko.
*Ro dahon rang ginaharuan.
TABIG
* Buko't sapat, ra suso ap-at.
TAGASAO
*Maisot pa eang si Nene, kantigo eon magpangusi.
TAKOP IT GRAPON
*Ginaeungay it manaba ro mataas.

TAMBO
*Ginakandadohan iya, ginakandadohan igto, ginakandadohan hasta sa ueo.
*Samtang eabsag, nagatapis; pagdaeaga, nagaburlis.
*Anang Nanay, gauba; anang unga, gatapis.
*Buko’t priso pero ginakandaduyan halin sa siki hasta sa ueo.
TANSAN
*Ano ro unga it palanggana?
TAON
*Maisot rang baeay, peru puru gabut.
TAWO
*Tag eapsag pa, ap-at sa siki; tag meron eon, daywa; tag buktot eon, tatlo.
*Kon agahon, ap-at ra siki; kon truadlaw, daywa; kon kahapunanon, tatlo.
*Kon agahon, gakamang; kon adlaw, nagatindog; kon hapon, nagalingkod.
TAWO (mata, alima,baba,tiyan, buli)
*Ro nakakita, indi makabueo; ro nakabueo, indi makakaon; ro nakakaon, owa mabusog; ro nabusog, owa kapandiho.
TAWO NGA NAGASIAD IT SIBUYAS
*Imaw ro nageabo, imaw man ro nagtangis.
TIKI
*Anong sapat nga doble ra dila?
TIMBA
*Kon nagapanaog, maugan; kon nagasaka, mabug-at.
TIRADOR
*Sambilog ra puno, daywa ra sanga;sambilog ro bunga, sambilog ra dahon.
TROMPO
*Kon butongon ko ro baeagon, gasaot si Tay Itsong.
*Kon sa alima, patay; kon buhian, buhi.
TUBI SA TADYAW
*Madaeum kon buhinan; manabaw kon dugangan.
TUBO
*Isaea ka metro nga kahoy, ra sabaw ginainom, ra unod ginahaboy.
*Kon maistan, eukos; kon mabahoe, pugita.
TULISAN
*Anong isda nga maisog?
TUDLO
*Limang puno nga niyog, sambilog eang ro eayog.
TULISAN
*Anong isda nga maisog?
TYPEWRITER
*Sangkabaeay nga may 26 nga ngipon.
UBAN
*Maitum nga parero it tinta; nagaputi bisan indi pag-eatagon.

UEAN
*Ro baston ni San Jose, indi mahuyap.
UEAPOS
*Buko’t tawo, buko’t sapat, may mata nga sambilog.
UEO
*Sambilog ro nagtueon, pito ro nagpamus-on.