Total Pageviews

Search This Blog

Sunday, March 29, 2020

Silabu and Other Stories, draft



Silabu and Other Stories
A Collection of Aklanon and English Stories



Melchor F. Cichon
March 29, 2020

Silabu and Other Stories
A Collection of Aklanon and English Stories



Melchor F. Cichon

Silabu and Other Stories
A Collection of Aklanon and English Stories



Melchor F. Cichon



















Cover design by
Book design by
All Rights Reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the written permission from  the publisher and from the author, except by a reviewer who wishes to quote brief passages in connection with a review written for inclusion in a magazine, newspaper or broadcast.  

Para kay MRS. PILMA DOLLOLASA CICHON ag sa mga anak namon ag sa andang kaugalingon nga mga pamilya nga sanday Melchor, Jr., Jennifer, Sean Marie, Sarish Kate; Vanessa, Ruel, Ruvan; Ranel Vincent, Apple, Ace, Shobi; Eugene, Mykha ag Xander

Introduction
Although I have been writing short stories even before I met Dr. Leoncio P.Deriada, the Father of Western Visayas Literature, but I did not publish them all. The first short story that I wrote that was published in anthologies is Silabu. As written by Prof. Merlie Alunan in the book Sa Atong Dila, 2015,  p. 625, she says:   “This story deals with several issues concerning the Filipino (or Visayan) family; there is the  issue of infidelity and broken relationships; there  is the abandoned wife and children, carrying on by themselves without the support of the absconding husband and father; there is the troubled  relationship between parent and child; there is the issue of poverty of the woman who is commonly left to take care of the children by herself.”
In this collection, one can read  Silabu and the other stories that I wrote including the flash fictions.




Contents

Silabu
Bing
Tunga Eang
Sa Butong
Payaw
Tabla
Eangit
Ilabas
Wow!
Si Mangtas ag si Masuesog
Ro Unga nga Gustong-Gusto Gid Magkaon it Santoe
Budoy
Hayahay
Ugsad
Ligbos
Pyesta Sa Makato
His Obsession
Badyang
Liay
Ngipon
I Do Not Know
Bye
Six Word Flash Fiction
The Writer
 
 




Silabu
 
 “Lintik nga unga ron a, alas siete eon it gabii, owa pa gihapon kauli,” si Nanay ro naghambae.
“Hambae na kainang agahon, mabakae kuno imaw it libro sa mental health, pero owa man imaw mag-agi kakon sa opisina kainang hapon agod magbuoe it kwarta,” dugang pa gid ni Nanay.
Si Nanay hay clerk sa munisipyo it Lezo. Kuwarinta eon ra edad. Hasta sa abaga ra buhok. Ag pirme nga pustora kon magsueod sa opisina.
“Basi kon may gin-agtunan eang si Inday, ‘Nay,” ako ro nagsabat.
Si Inday hay nagatuon sa U High School, fourth year. Ku nakataliwan nga dag-on hay imaw ro napilian nga editor-in-chief sa andang school organ. Ugaling mahina ra ueo sa physics. Kon baga, pakabitkabit ra grado sa physics, pero 95% ra grado sa communication arts. Ku nakataliwan eang nga dominggo imaw nagsilibrar ka 16th nga kaadlawan. Daywa man lang kaming magmanghod. Imaw ro kamagueangan. Sang dag-on eang ro ueot namon.
Kon amat hay ginasugid nana kakon nga natak-an kuno imaw magtuon sa baeay ay kon una ngani kuno si Nanay hay owa’t preno ra pagminueay. Maski sa oras it pagkaon hay sige ro anang pinangisog. Owa eon lang ngani kami gaimaw kana sa lamisa kon kami mag-ilabas o mag-ihapon ay kon una kami hay sermon eang ro amon nga matueon. Abo gid dayon nga masakit nga istorya ra ginahambae kamon. Kesyo owa kami gatuon, kesyo alas nuybe kami kon magkatueog kon Lunes hasta Huwes . Pero owa kuno kami ginaduyog it temprano kon Biyernes it gabii o kon Sabado sa pagtinan-aw it TV o beta. Kon agahon, owa man kuno kami gabugtaw kon indi pagpukawon, kesyo gapauna-una kuno kami sa comfort room kon hana eon nga matunga ro tanan sa pag-ihapon. Sige eang kuno ro among omog sa eabahan. Kanugon eang kuno ro ana nga ginagastos sa pagpatuon kamon. Owa gid kuno kami’t ginatao nga kabaeaslan kana. Mayad eang kunta kuno kon mga eskular kami. Pero gakabitkabit eang kuno ro among mga marka sa klase.
Kon painuinuhon namon, medyo may rason man si Nanay, ugaling natak-an eang galing si Inday magpinamati ku baba ni Nanay.
Ag ako man.
“Itsong,” ako ro ginatawag ni Nanay, “Linglinga abi sa bintana kon nag-abot eon ro maldita ngato. Malintikan gid imaw karon sa anang pag-abot.”
“Indi eon, ‘Nay, ah! Mauli gid ron. Isaea pa masakit pa rang ueo.”
“Isaea ka pa! Owa mo pa gin-ubos ro tuba ni Pilay! Pareho gid kamo king Ama! Owa’t hasayran kundi maghinilong! Owa’t bale nga owa kita’t suea basta eang nga may iung-ong. Mayad kunta kon mag-inum eang, ro maeain hay ginaeaktan pa it baye.”
“Dalia! Tan-awa to!” sugpon pa ni Nanay.
Nagbangon ako sa ginaeugban ko nga mahabang sopa nga maeapit eang sa bintana.
“Owa, ‘Nay!”
“Agtuni to sa may karsada.”
Nanaog ako sa baeay ag nag-agto sa may karsada. Mahayag ro buean kato ag abo nga bituon sa eangit. Gintan-aw ko sa karsada paadto sa poblasyon it Lezo. Sa Baryo Sta. Cruz kami gaestar. Ro amon nga baryo hay isaea sa 17 nga baryo it Lezo. Sa binit it karsada ro among baeay, seguro mga sangka kilometro ra kaeayo sa poblacion it Lezo.
Owa man ako’t nakita nga Inday. Rang nakita hay si Lola Weta, nanay ni Nanay. Gapauli eon imaw kato. Mga singwenta metros man lang siguro ro baeay nanday Lola kamon.
Nagbisa ako sa alima ni Lola Weta.
“Kaeuy-an ka’t Diyos.”
“Ham-at iya ka pa sa karsada? Gabii eon a,” hambae ni Lola Weta.
“Ginatan-aw ko kon nagaabot eon si Inday. Owa pa gihapon imaw kauli. Nagabukae eon ngani ra dugo ni Nanay.”
“Ham-an, siin si Inday nag-agto?”
“Tao ngani.”
“Ham-an gin-akigan eon man imaw ni Nanay mo ay?”
“Tao. Kaina eang ako nag-uli.!”
“Ham-an, siin ka man naghalin?”
“Naghapihapi kami rito ni Budoy sa tindahan ni Pilay. Birthday abi nana.”
Si Budoy hay klasmeyt ko sa grade six, kaidad ag kahampang ko halin sa maisot pa kami.
May nagpundo nga traysikol, maeapit kamon ni Lola Weta.
“Haron eon man gali imaw.”
Ginpaeapitan ko imaw ag ginsinghanan sa sitwasyon sa baeay.
“Hala ka Inday,” hambae ko, “pangisdan ka gid ni Nanay. Gabii eon, owa ka pa gihapon kauli.”
Gin-agbayan ako ni Inday ag ginharuan sa uyahon.
“Ay, si Lola gali! Mayad nga gabii. Pabisa ako.”
Ginpaeapit ni Lola Weta ro anang tuo nga alima kay Inday. Ginbuytan ni Inday ro alima ni Lola Weta ku anang tuo nga alima ag ginduot na ra sa anang dahi.
“Kaeoy-an ka’t Diyos!” hambae ni Lola.
“Siin ka naghalin nga nadueman ka?” pangutana ni Lola.
“Sa klasmeyt ko. May gin-obra kami nga assignment.”
“Pasinsiyaha eon lang si Nanay mo. Basi kon may problema.”
“Huo ‘La,” sabat ni Inday.
“O, sige mag-uli eon kamo.”
“Malieon ‘Tsong.”
Gin-agbayan nana ako.
“O,” hambae ni Inday kakon, “daw mahumot ka ah. Siin ka eon man nag-inom?”
“Sa party ni Budoy. Naghapihapi kami sa tubaan ni Nay Pilay. Sang bol man lang rato, ah. Chicken feed!”
“Sangka galon siguro.”
Pag-abot namon sa baeay, eumopok dayon ro bulkan ni Nanay.
Lumingkod ako sa sopa sa amon nga sala, samtang si Inday hay nagatindog maeapit kakon. Ginhukas nana ka siki ra sapatos. Bitbit pa gihapon ra bag.
“Ay, nga baye ka! Owa ka gid gapati kon hambaean. Hambae ko gid kimo nga indi ka mag-uli it gabii, ham-at makaron ka eang?”
Naghipos eang si Inday.
Pero nagbuga pa gid ro bulkan ni Nanay.
“Owa ka kasayud nga abo nga mga baye nga ginareyp ag ginasueod sa saku pagkatapos patyon? Paris kahapon, may sangka daeaga nga ginreyp ag ginhaboy sa idaeom it taytay pagkatapos patyon.”
“Si Nanay naman, ano ring pag-aeom kakon, owa eon gid gabasa it peryodiko?”
“Gali man! Hay ham-at gabii ka eon mag-uli?”
“May amon nga gin-obra nga assignment.”
“Assignment eang siguro. Basi kon siin-siin ka eang nag-agto!”
“Ano ka man!”
“Ag ano gali ratong habatian ko kay Maring Osang sa madyongan nga gapaagbay-abgbay ka kuno rito sa plasa ku isaea nga adlaw? Hoy, baye ka, indi ka pa ngani kantiguhan magtug-on, gakiringking ka eon!”
Namuea ra uyahon ni Inday. Pinusdak na ra bag sa sopa nga ginalingkuran ko. Nagwasaag ra sueod nga notbok, libro, lapis, bolpen, lipstick, ag iba pa nga butang.
“Aba! Aba!, padayon ni Nanay. “Aba, maisog ka pa, ha! Eapit baea riya ay tuslion ko gid ring sungad.”
Nagduhong eang si Inday sa anang ginatindugan. Pero nakita ko nga ginaangkit na ra bibig ag nag-eapad ra mata.
“Sa matuod ‘Nay, natak-an eon gid ako sa baba mo. Pahuwayi man anay baea ako agod makapatawhay man rang ueo. Owa pa ngani ako kalingkod nagratrat eon ring baba. Owa mo pa ngani masayri kon siin ako naghalin, pinusdakan mo eon ako dayon king baba. Ag hanungod sa sugid ni Osang, owa ron it kamatuoran. Ro matuod hay may gusto kakon da unga nga si Rey ugaling owa man ako’t gusto kana. Hayskul pa eang ngani ako, ginasunod-sunuran eon nana ako. Tsura lang niya. Ano ako, karne nga por kilo? Siguro nagsugid ra mabuot nga unga kay nanay na nga sang dangaw ra dila ag amo man da arangka kimo. Ag dayon man ring pati kana. Maski imaw eon lang ro habilin nga eaki sa kalibutan, indi gid ako kana. Sayod ro tanan nga ro tanan nga tubaan riya sa Baryo Sta. Cruz hay ginaung-ungan na hasta magkamang imaw mag-uli. Sayod ro tanan nga imbes magsueod imaw sa klase hay igto't a imaw sa bilyaran. Amo ra nga dise-utso eon ra edad, first year high school man imaw gihapon. Indi ko gusto nga maeansang kita sa pagkaimoe. Indi ko gusto nga rang mapangasawa hay owa’t ginapanan-aw nga hin-aga.”
“Sia, sia. Matuod man o kon indi ro habatian ko, basta rang gusto hay mag-uli ka’t temprano agod indi maglibog rang ueo. Tapos!”
“Pero ‘Nay, intindiha man baea rang sitwasyon. Kon gauli ako’t owa sa oras, indi ka magpiniino nga nagabigabiga eon ako. Kasayod ka man nga gin-utdan kita’t telepono ay daywang buean eon kita nga owa kabayad, paano ko mahambae kimo nga may importante ako nga aeagtunan? Mayad man kunta kon sobra rang allowance, makauli ako riya ag mag-eaong. Haeos owa eon ngani ako gamerienda agod magtipid ako. Ag kon amat, kon mag-eaong man ako, indi ka man magsugot.”
“Ham-at indi kon sa kamaeayran man lang.”
“Kamaeayran man ro gin-agtunan ko kaina. Gin-obra namon kang klasmeyt ro among assigment sa physics. Kasayod ka man nga mahina ako runa. Ag owa man it gabulig kakon iya. Kon iya kunta si Tatay hay mabuligan nana ako. Pero igto man imaw sa anang kirida! Ag kon iya ko man tun-an, indi man ako makakonsentreyt ay puro wakae man lang rang ginapamatian. Mayad eang kon may bisita kita, malinong ro atong baeay. Pero kon owa…”
“Anong eabot ko! Owa man ako rito sa gin-agtunan mo! Isaea pa baye ka!”
“Gali, ano kon baye? Porke baye, indi eon gali ako makapanaw? Ay, imaw ro malisod katon ay kon baye ngani, haeos higtan mo eon lang. Ano eon lang ro matabu katon kon pirme eon lang sa baeay ro baye? Amo ra nga indi mag-uswag ro atong banwa ay owa naton kinataw-an it tsansa ro mga baye nga magpakita nga masarangan man nanda nga mag-apin ku andang eawas ag magpangita ku andang gusto. Imaw ngani nga nagtuon ako agod mag-uswag kita. Karon higtan mo ako riya sa baeay? Ay! Tapos eon ro oras it binukot. Nakaabot eon ro tawo sa buean!”
“Anong ginahigtan? Gusto ko eang hay mag-uli ka’t mas temprano agod makalikaw ka sa disgrasya. Ag makabulig ka man riya sa pag-eaha it atong ihapon.”
“Pero gahalong man ako. Owa man ako gapabaya.”
“Sia, sia. Basta rang gusto hay mag-uli ka’t temprano ago indi maglibug rang ueo.”
“OK!”
Nag-init rang ueo sa diskusyon nandang daywa.
“Puwede ba, tapusa eon don! Kon indi kamo maghipos, malintikan gid kamo kakon!” hambae ko.
Naghipos si Inday. Pero si Nanay, sigi pa gihapon ra wakae.
“Andam ka eang, pagnag-uli ka pa nga gabii eon, matueog ka gid sa guwa. Ag kon may matabu kimo, indi ka gid magpangayo it bulig kakon, nga lintik ka! Buwisit nga pangabuhi ra!”
Owa nagsabat si Inday. Pero sinipa na ra bag ag dumiretso sa anang kwarto.  Binuksan na ra kwarto ag gin-bang ro pwertahan.
“Maldita gid matuod!” hambae ni Nanay.
“Tsong, pueota ra gamit ku maldita ngaron ag daehon mo kana.”
“Pabay-i! Pueoton nana ron kon gusto na!”
“Pueota eon ag itao kana!”
Ginpueot ko ro mga nagwasaag nga gamit. Ginsueod ko sa anang bag ag gindaea sa kwarto ni Inday.
“Inday.”
Owa imaw magsabat. Nabatian ko nga gapisngo imaw.
“Inday.”
“Sueod. Bukas ron.”
Nagsueod ako sa anang kwarto. Nagbangon imaw ag naglingkod sa anang kama. Paglingkod ko, ginkupkupan na ako.
“Day, indi ka eon magtangis. Imaw gid man ron si Nanay. Mahae ka nana, ugaling indi eang imaw makahambae sa manami nga paagi. Aburido eang ron imaw. Hasayran naton nga ginakueang kita’t kwarta ag may mga baeayran pa kita nga kuryente, telepono. May adlaw-adlaw pa kita nga baeakeon nga suea.”
Pero ‘Tsong, owa man ako galakwatsa o gabiga-biga, bukon abi?”
“Huo, sayod ako karon. Ag gapati ako kimo. Pero, ayaw eon it tangis."
“Sige.” Pero gapisngo man imaw gihapon.
“Pero rang owa nailai hay pangisdan ako maski owa ako’t saea.”
“Mayad pa tag iya si Tatay. Maski gakaeayo pirme ra baba ni Nanay, gahipos eang si Tatay. Pirme pa kita gaagto sa SM kon Dominggo ag magkaon it ice cream. Lintik nga Magdalena ron. Gintintar pa gid nana abi si Tatay. Alinon abi ay babaan man si Nanay. Ingko owa eon it bili si Tatay kon anang mueayon.”
“Pero ‘Day, tandaan ta eang ro bilin katon ni Tatay. Buligan ta si Nanay, ha?”
”Sige, sige.”
Nag-apir kami ni Inday.
“Pero, ‘Tsong, kon, kon makauli ako it eampas sa alas sais, ikaw ro magbukas kakon it geyt ha?”
“Ang lagay ba naman, eh.”
Tinapik na rang abaga.
Tumindog ako ag gumuwa sa anang kuwarto.
PAGKAAGAHON. Alas kuwatro pa nagbugtaw si Inday. Nagtug-on imaw ag nag-eaga it itlog. Pagkaeaha, nagpamahaw ag dayon ra panaw sa eskuylahan. Hambae na kakon hay may oratorical contest kuno imaw nga agtunan. Imaw kuno ro representative ku andang eskuylahan.
Sa adlaw ngato hay temprano man ako nagpanaw. Gin-agtunan ko si Tatay sa anang number two ay may ginapangayo ako nga kwarta para sa akong project sa among Geometry. Owa ako mag-eaong kay Nanay. Mainit pa rang ueo kana.
Pagbalik ko pagkahapon, owa si Nanay. Katu anay hay ona eon imaw sa pag-abot ko sa baeay halin sa eskuylahan. Gin-agtunan ko ro baeay ni Nay Osang kon siin imaw gamadyong. Owa imaw rito. Kinuebaan ako. Dumiretso ako sa baeay nanday Lola Weta. Ginsugid nana nga sa Kalibo si Nanay sa Tumbukon Memorial Hospital. Nabungguan kuno si Nanay it traysikol paghalin nana sa andang baeay. Ginhatod nana kuno si Nanay sa ospital sa Kalibo.
Nagdaeagan ako pauli ag dali-dali nga ginbuka rang buo sa dingding.
Ag sumakay it dyip paagto sa Kalibo. Pag-abot ko sa Kalibo hay sumakay ako’t traysikol paagto sa ospital. Pag-abot ko rito hay igto man gali si Inday ay ginsugiran kuno imaw ka anang klasmeyt. Bitbit na ra trophy. Ro siki ni Nanay hay ginbitay ay may bale.
“Nay, ano ro natabu?” hambae ni Inday. “Pag-eaum ko hay magkalipay kita ay may trophy ako nga ipakita kimo. Nagdaog ako’t first prize sa oratorical contest kaina.”
Naghiyum-hiyum si Nanay. Ginbuytan na it hugot ro paead ni Inday. Ag naghambae dayon si Nanay.
“Nag-agto ako kanday Lola mo. Nagpangayo ako’t bulig ay owa eon kita’t inugdaeawa’t bugas. Gintaw-an man ako’t kwarta, ugaling may paaman pa nga basoe. Bukon abi’t si Tatay mo ro gusto ni Lola mo. Paeahilong ag palikiro abi kuno si Tatay mo. Imaw ron ro akon nga ginapanumdum samtang gatabuk ako sa karsada. Owa ako kapan-aw nga may gasumpit gali nga traysikol. Mayad ay gindaea eagi ako riya ni Lola mo.”
“Si Tatay mo?” pangutana ni Nanay.
“Mayad man imaw. Gintaw-an na ngani ako it sanggatos para sa project ko. Pero gamiton ta ra sa bueong mo. Mayad ngani owa ko pa magamit. Ginbuka ro man rang buo. Hara ho, mga singkwinta pesos ra siguro.”
“Huo gali ‘Nay,” sugpon ni Inday, “may premyo man gali ako nga kwarta, owa’t eabot sa trophy. Limang gatos ra. Gamiton man naton ra sa bueong mo.”
Nagtueo ra euha ni Nanay. Pinahiran ni Inday it tissue paper. # Revised: August 17, 2003






Bing
March 11, 2015
"Cris, sueangon mo ako eagi riya sa Antique ay nadiskobre nanday Nanay ag Tatay ro aton nga relasyon. Sundon mo eang raya nga direksyon agod indi ka magtaeang. Pag-abot mo sa pyer it Iloilo City hay sumakay ka't jeep paagto sa Super. Maeapit karon ro paradahan it 76 Express nga naga-agto sa San Jose, Antique. Pag-abot mo sa San Jose hay magsakay ka't jeep paagto sa San Remigio, mga baynte kilometro ra kaeayuon. Maagyan mo ron ro banwa't Sibalom bag-o ka makaabot sa San Remigio. Pag-abot mo sa poblacion it San Remigio hay dumiritso ka sa baeay nanday Manding Luz Udani. Igkampod ron ni Nanay. Maeapit ra andang baeay sa public market it San Remigio. Green ro bubungan ku andang baeay. Owa eo't ibang baeay nga may makarayang pinta. Indi ka gid magtaeang. Ihatud ka sa baeay namon ni Manding Luz. See you soon, Love."
Si Bing ro nagpadaea kakon it sueat.
Si Bing hay dati ko nga kaklasi sa Manuel L. Quezon University, Manila kon siin kaming daywa naggradwar.
Tradisyon sa MLQU nga kada umpisa it klase hay nagapakilaea ro mga estudyante sa andang mga kaklasi. Ginasugid nanda kon sin-o ro andang ngaean, kon ano ro andang ginabuoe nga kurso, ag kon taga-siin sanda.
Pagkasayod ko nga taga-Antique si Bing hay ginpaeapitan ko imaw pagkatapos it amon nga klase sa Philippine History. Dungan kami nga nagguwa sa amon nga kwarto.
"Taga-Antique ka gali?" hambae ko.
"Oo."
"Ikaw?"
"Akeanon ako."
"Ano ring gina-major?"
"Math. History rang minor."
"Ikaw?" hambae na kakon.
"Library Science. English o Biology rang minor."
"Ham-at gaaeang-aeang ka kon ano ring i-minor?"
"Gusto ko man abi tanan. Pero kon ano ro mauna ko nga matapos, hay imaw rang i-minor."
"Mayad ay night student ka man," hambae ko.
"Gakasyer ako abi sa kanten kon adlaw, imaw ron nga gabii rang klase."
"Ikaw?"
"Library Assistant ako sa U.P. Library sa Diliman, Quezon City. Kon indi ako magtuon hay base kon maeansang ako sa pagka-Library Assistant. Pero kon may matapos ako nga kurso sa Library Science basi kon mapromote man ako. Fisheries abi rang natapusan. Bangod sa kaimueon hay nakasueod ako sa library bag-o ako makatapos kang nauna nga kurso. Pero owa man ako magnuoe."
"Kon sa bagay."
Naghipos kami. Mangan-angan hay nagpangutana imaw kakon.
"Ikaw baea si Cris Sta. Cruz nga pirme ko nababasa sa aton nga school organ, The Quezonian? Gusto ko ro mga binaeaybay nga ginpablis mo eabi na gid ratong Pushing the Night. Malalim ang kahulugan. Hanga ako sa kaisog it buot ku magueang nga gatueod it gabii. Kabay pa nga ro mga Filipino hay may kaisog paris kana nga awayon ro kaimueon agod mag-uswag ro atong banwa. Ro masubo hay baton eon lang nga baton ku anda nga sitwasyon. Ingko owa gid sanda't mahimo, samtang ro asenso nga ginatawag hay sa punta eon gid lang ku andang tudlo. Kon sa panan-aw nanda nga kasing eayo it bituon ro pag-ugwad hay imaw gid ron kaeayo. Pero kon tan-awon nanda nga kasing-eapit eang man ku andang tudlo ro kauswagan hay masarangan gid nanda nga maabot."
"Imaw gid," sabat ko.
Naghipos imaw. Matsa nagapanumdom ku sabat ko.
"O," hambae ko, "mamahaw anay kita sa kanten. May bag-o kuno sanda rito nga pamahaw ag gusto ko nga dungan kita makasamit kato. Mayad ron agod magkakilaea pa gid kita. Total owa eon man kita't klase."
"Busog pa ako. Sa masunod eon lang galing. May ueobrahon pa abi ako nga assignment sa solid geometry. Igto ko obrahon sa Library. Basi gusto mo nga buligan ako?"
"Oops... Waterloo ko ron. Kon poetry gid man, basi pwede pa. Maski ako pa ro mag-obra tanan. Pero kon numbers ngani, sorry na lang."
Pero kon Number Two siguro, owa't problema ano?"
"Nagpapatawa, hindi naman si Dolphy."
"No problem. Thank you na lang."
Ako eon lang nga isaea ro nagpanaw sa kanten. Samtang gakaon ako hay umuean. Pagkatapos ko't pamahaw hay nag-agi ako sa Library. Igto pa imaw gasueat.
Owa ako't daeang payong. Ginhueat ko si Bing sa pwertahan it Library.
Owa magbuhay hay nagguwa imaw.
"Pag-aeom ko hay nag-uli ka eon," hambae na.
"Ginhueat kita."
"Talaga? Kaina ka pa ay?" hambae nana kakon.
"Bag-o eang man ako." Pero sa matuod hay mga sangka oras eon rang hinueat kana.
"Gauean," hambae ko.
"No problem. May payong ako nga daea," hambae na, dungan bukas ka anang bag ag ginkuot ra payong. Ginbuoe ko kana ro payong ag ginbuksan.
Pagguwa namon sa bilding hay sige pa gihapon ro inuean. Nagdungan kami sa pagpanaw paagto sa Plaza Miranda kon siin kami gasakay it jeep. Sa waea imaw kakon. Rang tuo nga alima hay nagabuyot it payong. Rang waea nga alima hay libre. Gin-agbayan ko imaw kang waea nga alima agod mag-eapit imaw kakon para indi imaw mabasa. Pag-agbay ko kana hay ginwahig nana it mahinay rang alima. Pero ginbuytan ko ra alima ag ginpislit it mahinay.
"Basi kon may makakita katon," hambae na.
"Owa't kaso. Total gauean man. Ag ano gid kon hikita kita nanda? Inggit lang sila sa atin!"
"Ang yabang mo naman! Owa ka pa ngani kadiga kakon...."
"Uso pa ba yon, ay?"
"Aba, bakit?"
Naghipos eang ako.
Ginbuhian ko ra alima. Owa man imaw magpaeayo kakon. Nagdukot pa gid ngani --ay nagbaskog ro uean.
Plano ko nga ihatod ko imaw sa baeay nga ginaestaran nana sa Baclaran. Ro baeay ngaron hay sa anang tiyo, si Tay Pedro. Nagtabok kami sa pihak nga karsada it Quezon Blvd., sa atubang it Quiapo Church. Nag-agi kami sa Quiapo Underpass. Raya ro pinakamaeapit nga aeagyan patabok. Abo ro mga estudyante nga nagahueat it saeakyan sa atubang it simbahan. Tag-igto eon kami sa atubang it simbahan hay may umagi nga jeep paagto sa Baclaran. Pinarahan ko. Nagpundo ro jeep. Nagdinaeagan ro mga pasahero agod makasae-ot. Binuytan ko ra alima ni Bing agod dungan kami makasakay. Mayad ay nakauna kami't sakay.
Tag nakaplastar eon kami sa jeep hay ako ro una nga naghambae.
"Kalisod gid ro saeakyan riya, 'no? Kon owa eang ako kabalikid kang hin-aga, indi gid ako magtuon riya. Ugaling kon owa ka't tinapusan nga kurso sa ginaobrahan mo hay hasta ka eang nga sugu-sugoon it kaibahan mo. Isaea pa indi ko gusto nga rang mga unga sa ulihi hay maagyan man nanda ro kalisod nga naagyan ko."
"Ham-an ano gid ring inagyan?"
"May tiempo kato nga rang pamahaw hay sangka pandesal eang ag sangka baso nga kape. Pag-abot it ilabas hay hopia rang suea. Kon gabii, kon amat, hay ginatueogan ko eang rang kagutom."
"Ham-an, siin ring Tatay? Owa imaw gapadaea kimo it allowance ay?"
"Gapadaea man ron, ugaling kueang. Indi ko masayran kon alinon ko untayon ro P60.00 nga ginapadaea kakon kada buean. Kinse pesos eagi ro bayad sa boarding house. Pila eon lang ro habilin? Paano ro suea nga baeakeon ag ro bugas nga inugtug-on ko? Ag kon may kinahangean pa ako sa iskuylahan, siin ako mabuoe? Mayad ngani ay nakaobra ako sa kanten, nalibre rang pagkaon ag merienda. Kon owa siguro, tao kon mapadayon ko rang pagtuon."
"Mayad ngani ron ay nakasueod ka sa library. Ag sa U.P. pa."
"Swerti eang rato. Pag-agto ko sa Vinzons Hall hay nakita ko ro pasayod nga may opening kuno sa U.P. Library. Gin-aplayan ko. Ginbaton man ako. Pero sang buean rang training nga owa't sweldo. Mawron nga owa eagi ako magresign sa kanten hasta nabaton ko rang primero nga sweldo. Sangkire man lang, pero sapat eon sa mga kinahangeanon ko para makatuon ag makakaon it tatlong beses sa sang adlaw."
Naghipos kaming daywa. Mangan-angn hay nakaabot gid man kami sa Baclaran. Kato bukon pa't matrapic ro mga karsada. Mga 1970 rato. Ag ro bayad kato sa jeep hay P0.10 pa eang. Imaw man haeos ro presyo it Coke ag Pepsi. Pag-abot namon sa Baclaran hay nanaog kami.
"Indi mo eon ako ihatod sa baeay, ha. Sunlugon pa ako karon nanda pag-abot ko nga may kaibahan ako nga eaki. Isaea pa basi isugid nanda ako kay Nanay nga may nagasunod-sunod eon kakon riya."
"Indi ka gid?"
"Saka na lang!"
April 7 rang birthday.
Bag-o mag-abot rang birthday hay ginsinghanan ko si Bing nga ginakumbida ko imaw nga mamahaw kami sa birthday ko. Nagsugot man imaw. Ginsinghanan ko imaw nga igto kami makaon sa Max Restaurant sa Cubao. Hapiton ko imaw sa MLQU, mga ala siete it gabii, sa library. Imaw ron ro buhi ku ulihi nana nga klase.
Nag-under time ako. Hambae ko nga may importante ako nga agtunan. Pagkatapos ko't trabaho hay dumiretso ako sa MLQU agod sueangon si Bing. Owa man ako't plano nga magsueod sa klase. Total bag-o eang man natapos ro amon nga long exam.
Igto gid man si Bing sa Library gabasa it Manila Times. Ginpaeapitan ko imaw ag ginsinghanan nga mapanaw eon kami. Nagtindog imaw ag nag-eaong sa ana nga mga klasmeyt.
"Enjoy," kuros ka mga klasmeyt.
"Thank you," sabat ni Bing.
Pumanaw kami.
Tag maeapit eon lang kami makatapos it kaon hay ginhambaean ko si Bing nga naila ako kana.
Pagkabati na hay naghiyum-hiyum eang imaw.
"Ano ro buot hambaeon king paghiyum-hiyum?", hambae ko.
"Wala."
"Wala?!"
Owa imaw magsabat. Ginbuytan ko ra alima ag ginpisil.
"May mga tawo," hambae na.
"Sorry, halipat ako."
"Anay ka," hambae na. "Sin-o gali si Elvie?"
"Sin-ong Elvie?"
"Basta. May nagsugid abi kakon nga may ginahatud-hatud ka kuno nga Elvie sa Diliman."
"Sin-o ro nagsugid king karon?"
"Indi importante kon sin-o ro nagsugid. Ro importante hay kon matuod o kon indi rang habatian nga tsismis."
"Matuod ron, pero nagbreak eon kami. Owa gid man ako naila kana. Imaw man lang ro may gusto kakon. Pagpanaw ko ngani sa Aklan hay nalipong kuno imaw. Ag ginpangabay nana ra manghod nga usuyon ako. Nakabati abi kuno imaw nga nag-asawa eon ako."
"Gali, ha. Kawawa naman siya,"
"I don' t want to spoil this evening, Bing. Total sirado eon ron. Ro dapat naton istoryahan hay kita nga daywa."
"OK. Pero kon may balita ka kay Elvie hay sugiri man ako, ha! Curious eang ako kana."
"Anong OK? Anong curious? Siguro ro dapat pangutan-on hay kon may pag-asa ako kimo?"
"Ano sa palagay mo?"
Alas dyes eon it gabii kami makatapos it kaon. Pagkatapos ko't bayad sa bill namon hay nagtindog kami ag nagguwa.
Pagguwa namon sa restauran hay ginpasaeamatan ko imaw sa anang pagmunot kakon.
"O, ihatod eon kita sa Baclaran?" hambae ko.
"Pwede man, ugaling eampas eon ako sa curfew time. Alas noybe pa abi hay ginasarhan eon ro gate sa ginaestaran ko."
"Ang aga naman," hambae ko.
"Ngani. Pero owa ako't mahimo kundi magsunod sa sueondan."
"Di, sunod ka eon lang sa boarding house ko. May vacant bedspace pa man igto ay nag-uli sa Batangas si Bert nga roommate ko."
"Nahuya ako."
"Sige na! Indi ka magkahadlok kakon. Bukon man ako't aswang," sabay buyot ku anang butkon.
"Anong malay ko! Basi pagbugtaw ko hay upas eon ako. Pero, sige na nga! Upas kon upas!"
Nagsakay kami't taksi halin sa Cubao hasta sa UP Diliman. Dumiretso kami sa White House. Imaw ro tawag sa staff house sa UP Diliman kon siin rang boarding house. Igto ako kato gaboard ay maeapit sa ginaobrahan ko.
Bukas pa ro pwertahan ku boarding ko pagsampot namon. Si Tiya Meling nga landlady ko hay nagapamantaw it TV sa sala.
"Mayad nga gabii, Tiyay." hambae ko.
"Mayad man nga gabii, Cris."
"Si Bing gali, Tiyay. Girlfriend ko. Nagab-ihan abi kami sa Cubao. Nawili abi kami sa pag-inistorya. Halipatan namon nga eampas eon gali sa anang curfew time. Busa iya eon lang anay imaw matueog. Owa man riya si Bert, indi baea?"
"Huo."
"Excuse us, Tiyay. Masueod eon lang anay kami sa kwarto," hambae ko.
"Ayos lang."
Ginsampit ko si Bing sa kwarto ko. Ginbilin ko nga bukas ro pwertahan pagkasueod namon.
"Paki sara ro pwertahan," hambae ni Bing.
Ginsara ko. Ginlak na ro door knob.
Pagkalak na hay gin-eapitan nana ako ag ginhakos.
"Happy birthday, Cris!" hambae na.
Hakibot ako.
"Saeamat man!"
Nagkipot ro among mga bibig. Matam-is. Haeos indi ko pagbuhian si Bing. Mabuhay ko eon abi nga ginhandum nga makupkupan ko imaw.
Rato ro una ko nga haru kay Bing. Ag primero ko rato nga haru sa sangka daeaga.
"Saeamat, ha!", hambae ko. Ginharuan ko imaw it oman.
"Promise indi mo pagsupsupon rang dugo ha!"
"Promise. Mamatay man si Rizal ag si Aguinaldo!"
"Luko mo. Isusumbong kita sa Tatay ko!"
Magkahulid kaming daywa pagtueog namon.
Alas kwatro it agahon pa imaw nagbugtaw.
"Cris," hambae na, "mapanaw eon ako. May duty pa abi ako sa kanten."
"Madueom pa ngani. Mamahaw eon lang anay kita sa kapiterya ni Tiyay Lusita. Igto ako gakaon adlaw -adlaw."
"Ihatod ta galing sa saeakyan."
Pagkalipas it daywang buean hay nakabaton si Bing it sueat halin sa anang Nanay. "Total gradwet ka eon man", hambae sa sueat, "magbakasyon ka eang anay."
Ginsugiran ako ni Bing sa sueat ni Nanay na. Hambae ko hay bag-o imaw mag-uli hay magpakasae kami maski sa huwes eang anay. Nagsugot si Bing.
Ginsugiran namon ro amon nga barkada, pero naghambae si Joe nga pagkatapos eang it petsa kinse or katapusan it buean agod may ibakae sanda nga regalo. Si Bobby ag si Fe ro amon nga witnesses sa kasae.
"Ayos!" sabat ko.
Mayo 17 kami nagpakasae ni Bing sa Quezon City Hall.
Pagkatapos namo’t kasae sa huwes hay nagkaon kami sa Max Restaurant sa Cubao. Daw owa eang it natabo. Dueaw ro eambong ni Bing. Nakaputi  ako’t polo shirt ag naka-itum nga pantalon. Nag-order eang kami’t fried chicken, beer, softdrinks, ag humay. Tapos.
Pagkatapos namo’t kaon hay nag-ueoli man lang rang mga barkada. Kami ni Bing hay nagderitso sa boarding house ko. Owa ngani kasayod ro landlady namon. Igto kami nagtueog sa boarding house ko. Pagkaaga hay nag-uli eon man si Bing sa Baclaran. Habilin ako sa Diliman.,
Bangud owa pa imaw kakita it trabaho hay nag-uli anay imaw sa Antique.
Pero matsa owa man kami nagkaeayo ay haeos dominggo-dominggo hay nagasueaeatan kami ni Bing. Sa ulihi hay nangawa ra Nanay ni Bing ay pirme eon lang imaw nagabaton it sueat halin kakon. Pero owa nana rato ginasugid kay Bing. Sangka dominggo hay nag-agto si Bing sa San Jose ay ginpabakae imaw it mga panakot sa anang birthday party. Tag igto eon imaw sa San Jose hay ginbuksan ka magueang nga si Manang Myrna ro bag ni Bing ag igto nanda nakita nga kasae eon gali kami ni Bing. Hakita  abi nanda ro marriage contract namon. Magueang nga baye ni Bing si Manang Myrna.
Pag-abot ni Bing halin sa San Jose hay ginsukmaan imaw kon matuod ro marriage contract nga nakita nanda sa anang bag. Bangud owa eo’t mahimo  si Bing hay gin-ako eon lang nana nga kasado eon kami.
Bangud kara hay ginpadaehan nana ako’t sueat nga sueangon ko imaw igto sa Antique. Owa ko imaw pagbaeosi.
PAG-ABOT KO SA Antique hay hakibot si Bing. Owa eagi imaw magpakita kakon. Nahuya siguro. Owa imaw mag-eaom nga maabot ako sa anda. Ra nanay nga si Nanay Nunsing ro nagpasaylo kakon. Nagbisa ako kay Nanay Nunsing. Ginpabisa man nana ako sa anang tuong alima. Tag igto eon ako sa andang sala hay nagguwa ni Bing. Nagtueoeokan eang kami. Mangan angan hay ginpaeapitan nana ako ag ginhambaean nana ako nga isueod namon rang malita sa anang kwarto. Pag-abot namon sa anang kwarto hay ginharuan ko imaw.
“Kamusta,” hambae ko.
“OK lang.”
“Ikaw?” hambae na.
“Gaoy pa ako. Maeayo gali ro lugar ninyo. Mayad ay owa ako maanod sa suba pagtabok ko kaina. Hasta sa tuhod manlang ro tubi nga gintabukan ko peru haeos matumba ako sa kabaskog it sueog. Basa pa ngani rang pantalon.  Rang maleta hay basa man.”
“Owa’t kaso, maligos galing kita hin-aga.”
Pagkaagahon hay ginsinghanan ako ni Bing nga maagto kami sa munisipyo. Gusto abi kuno ka Nanay nga makasae kami. Nagsugot ako nga maagto sa munisipyo. Pero ginhambaean ko si Bing nga buligan eang nana ako kon ano gid man rang plano.
Pag-abot namon sa munisipyo hay ginhabaean ko ro clerk nga nag-interview kakon nga indi ako magsugot nga magpakasae kami’t oman ni Bing ay kasado eon kami sa huwes sa Quezon City, ag kon sin-o ro may  gusto nga mag-usisa ku papeles sa Quezon City Hall hay ibhan ko pa imaw. Owa sanda kapilit kakon nga magpakasae kami’t oman ni Bing. Nag-uli eon lang kami dayon sa baeay nanday Bing.
Pagka-Lunes hay nagbalik kami ni Bing sa Quezon City.
Peru bag-o kami nagpanaw hay ginbilinan ako ni Nanay Nunsing nga palanggaon ko gid si Bing.
“Yes, I will, ‘Nay,” rang sabat.
 “Sa matuod”, dugang ni Nanay Nunsing, “owa kami magdisgusto ni Tatay mo sa inyong  pag-asawa ni Bing ay sa hantong eon man kamo nga edad ag tapos eon man imaw sa anang pagtuon. Gusto eang namon masiguro nga nagpakasae gid man kamo ni Bing.”
Ginbisahan ni Bing si Nanay ag si Tatay. Nagbisa man ako kanda. Ag nagpasaeamat kanda tanan sa mayad nga pagtratar nanda kakon. Sumakay eon dayon kami’t jeep paagto sa San Jose, para dumiritso sa Iloilo agod igto kami magsakay it barko pa Manila.
 
Tunga Eang
Tunga Eang
Melchor F. Cichon
Nov. 11, 2018
 
Dominggo it agahon. Naghigop eang it kape si Ambeth ag nagtikang paagto sa poblasyon it Lezo agod magsimba sa San Isidro Labrador Church. Pagkatapos it misa hay nagtikang eon man si Ambeth paagto sa tindahan agod magbakae it puto nga sang putos, siguro mga limang bilog ra sueod kara.
Nagguwa si Ambeth sa tindahan ag nagtikang eon man pauli sa andang baeay sa Sta. Cruz. Samtang gatikang-tikang imaw hay imaw man ra kinaon it puto. Tag sambilog eon lang ra puto hay may nagpaeapit kana nga gaugod-ugod ag nagabaston nga magueang nga eaeaki.
"Toto," hambae ku magueang kay Ambeth, "taw-i man ako ku ginakaon mo nga puto. Gahilab eon gid rang tiyan sa kagutom."
Gintueok imaw it masakit ni Ambeth. Galitik ra ueo kon taw-an nana ro magueang o kon indi. Isaea pa gutom pa imaw ag owa eon imaw it kwarta nga ibakae it puto o tinapay sa daean. Gintunga ni Ambeth ra habilin nga puto ag gin-abot ro tunga sa magueang.
"Abo gid nga saeamat, Toto," hambae ku magueang. "Bangod mabuot ka hambaea eang kon ano ring gusto ay insigida itao ko kimo!"
Nakibot si Ambeth sa ginhambae ku magueang. Ag gilayon nagsabat imaw. "Gusto ko ro bisiklita nga pwede mapilo-pilo agod kon magsakay ako sa dyip hay pwede ko ra masueod sa dyip.
Ginbayaw it magueang ra daywang alima ag nagpangadi. Pagkatapos hay nagpaeakpak imaw. Ag insigida, eumutaw ro tunga nga bisiklita.
Pagkakita ni Ambeth ku tunga nga bisiklita hay nagreklamo imaw.
"Ham-at tunga eang ro bisiklita nga gintao mo kakon?"
"Tunga man nga puto ro gintao mo kakon, bukon abi?"
 
 
 
Sa Butong
March 15, 2015
Byernes Santo rato, mga alas dose it truadlaw.
Ginsampit ako ni Nong Peping, ang magueang, nga magmunot kana sa Ubos agod bisitahan namon si Nong Pedro, amon man nga igkampod. Unga imaw ku magueang ni Tatay. Mag-amigo gid abi si Nong Pedro ag si Nong Peping. Magkaedad abi sanda ag pareho ro andang hilig: manok nga inugbueang. Si Nong Peping hay Second year College sa FEATI University, sa Manila. Ag ako hay Grade 4 sa Lezo Elementary School sa Lezo, Aklan.
Bangod bakasyon, igto si Nong Peping sa among baeay, sa Sta. Cruz, Lezo. Ag bangod haeos ap-at eon nga buean sanda nga owa magkita, gusto ni Nong Peping nga mag-agto rito sa Ubos. Ro distansya ku baeay nanday Nong Pedro sa amon hay mga sangka kilometro.
Nagpanaw kami nga daywa ni Nong Peping sa Ubos. Owa it kab-eayan. Ro pinakamaeapit nga baeay hay baeay ni Nong Jamin. Sa tunga-tunga ku Ubos ag sa baeay namon hay may sangka puno nga butong.
Pag-agto namon sa baeay nanday Nong Pedro sa Ubos hay owa kami't daeang manok. Hambae ni Nong Peping hay mamasyar eang kuno kami rito.
Pag-abot namon sa baeay nanday Nong Pedro hay hakita ko ro mga hinigtang inugbueang nga manok ni Nong Pedro. Rang tawag sa mga hinigtang manok hay mga teksas. Tao kon mga teksas gid man rato, basta tanan nga inugbueang nga manok hay teksas namon kon tawgon.
Nagpanilag eang ako sa mga hinigtang agak ni Nong Pedro, samtang si Nong Peping ag si Nong Pedro hay masadya sa andang pagsugilanon. Habatian ko eang nga may agak kuno imaw nga ibueang sa pyesta it Sta. Cruz. Mayo tres ro pyesta sa amon nga baryo, ngani gusto ni Nong Pedro nga ipapapueok anay agod makapraktis sa away.
"Tama," hambae ni Nong Peping, "may inugbueang man ngani ako nga ginatagana sa pyesta naton. Mayad man siguro nga iparktis ko man rato."
"Itsong, dali baea. May ihambae ako kimo," hambae kakon ni Nong Peping.
"Bue-a abi rang agak nga talisayon igto sa baeay ay ipapueok naton ron sa manok ni Nong Pedro mo."
"Indi ko," sabat ko. "Owa ako't kaibahan. Nahadlok ako."
"Tawo ra. Truadlaw, nahadlok ka. Suminggit ka eang galing kon may problema gid man. Panaw eon!"
"Huo," hambae ko pero nakuebaan gid ako.
Ku nakataliwan nga gabii hay nag-istorya sa baeay ni Nong Nato. Amon imaw nga kaiping ag amigo man ni Nong Peping. Permi imaw sa amon agod mag-inum it tuba. Meron pa ron imaw. Pag-uli kuno nana kaibahan ku tatlo nga kaeakihan hay may natabo kanda pagpauli nanda halin sa pagharana sa Ubos. Pag-abot kuno nanda sa may puno't butong sa daean paagto sa Ubos hay gulpi eang kuno nga naghapay ro sangka puno't butong. May flashlight kuno sanda nga daea. Indi man kuno sanda makalikaw ay may kurae sa may punta it ginahapayan it butong. Bangod abo ro salingsing it butong nga naghapay hay nalisdan sanda sa pag-agi. Tag ginaeakaran eon kuno nanda ro butong nga naga-abang sa daean hay gulpi kuno nga nagtabyog ra paibabaw. Hakibot gid sanda, kapin pa gid si Nong Nato ay imaw ro sa unahan. Pagtuon nana kuno ka flashlight sa puno't butong hay may hakita kuno imaw nga kabahoe-bahoe nga tawo, mga dose siguro ka pyes sa kataason. Hasta kuno sa hawak ra buhok ag madamoe kuno ra baeahibo sa dughan. Bungoton kuno. Gatindog kuno sa puno't butong nga naghapay sa daean. Base kuno ginbatak ku mabahoe nga tawo ru butong pag-eak-ang nana. Sa panan-aw kuno ni Nong Nato hay mga sang dupa kuno ra mabaeahibuon nga alima. Siguro kapri gid rato. "Ah, pagkakita ko kana," hambae ni Nong Nato, "hay nagsinggit ako nga may kapri sa butong! Nagdinaeagan dayon kami tanan! Hawaslik ko ro gitara sa kakueba. Nagkaeadusmodusmo kami. Sige bangon ag magkina rapas euman it daeagan. Owa eon kami’t pag-eaum nga makauli pa kami sa amon. Mayad ay nakaabot kami sa baeay ni Nong Jamin."
Amo ron nga indi ko gusto nga mag-uli nga ako eang nga isaea agod bueon ro agak ni Nong Peping.
Hambae pa gid it mga magueang nga kon truadlaw gid kuno gaguwa ro mga aswang ag kapri, eabi eon gid kon truadlaw ag Byernes Santo. Nahadlok gid ako abi sa mga tawo-taeonon. Isaea pa, owa't pamaeay sa may butong ngaron.
Hadumduman ko ro sugid it mga magueang nga ro panguntra sa mga aswang ag mga kapri hay daga--kutsilyo nga himo sa saway.
"Nong Pedro," hambae ko, "may daga ka?"
"Ham-an?"
"Pwede mo kakon mapahueam?"
"Alinon mo?"
"Basta eang. Iuli ko galing kimo hinduna pagbalik ko."
"Bue-a eang rito sa kwarto ko. Una eang ron sa lamesa. Pero ibalik mo gid ron dayon ha pirme ko ron ginagamit kon may ginapanawan ako."
"Huo, Nong."
Nagsaka ako sa andang baeay ag ginbuoe ko ro daga sa kwarto ni Nong Pedro. Gansab-it ko sang hawak. Pagpanaog ko sa andang baeay hay nagpueot pa gid ako't baston nga punta it butong. Ginpili ko ro mataliwis gid. Makabulig gid kakon ra kon hinali nga may magmitir kakon. Ginpabaskog ko rang buot. Nanguros ako bag-o magpanaw.
Nagpanaw ako nga gakueos rang alima. Mga byenti metros eon lang ako siguro sa lugar kon siin ro puno it butong nga ginasugid ni Nong Nato nga naghapay. Para mapatawhay rang painu-inu hay nagpupanihoe ako. Pero nabatyagan ko nga nagtindog rang baeahibo. Sa pamatyag ko nga rang buhok hay ingko buhok it porcupine nga nagtilindog, kon imaw ra hay matabing. Binunot ko rang daga ag gindasig ko rang tikang. Rang waeang alima hay gabuyot it mataliwis ko nga baston; rang tuong alima hay gabuyot it daga. Ag handa ako kon ano gid man ro matabo.
Pag-abot ko sa atubang it puno it butong hay gintueok ko ra. Pagtan-aw ko sa puno't butong hay may nagtueok man kakon. Baye, magueang ag gawayway ra buhok nga hasta sa hawak. Ag dayon ra buka ka daywang alima, paris baea it manok nga ginakapakapa ra pakpak.
Hinadlukan ako. Habuhian ko rang baston, pero hugot rang pagbuyot it daga. "Sige, eapit," hambae ko, " agod masayran mo." Nabatyagan ko nga daw may naga-euok kakon. Ginbayaw ko rang tuong alima ag gindugkae rang daga sa ingko alima nga gaeuok kakon. Nabatyagan ko nga daw naghawan rang pagginhawa. Dumaeagan ako samtang gasinggit it tabang. Tag mga sang gatos metros eon lang ako sa amon hay nakita ko nga nagdinaeagan sa among baeay ro among mga kaeapit-baeay. Habatian man ni Nang Ramona rang pagtinangis. Magueang ko nga baye ni Nang Ramona.
"Ano ro natabu?" hambae kakon ni Nang Ramona.
"May aswang! Gin-euok ako! Hakita ko gid!"
"Siin? Siin?"
"Sa butong! Sa Ubos!"
Nagpasugo it tubi si Nang Ramona ag ginpainum nana ako. Nagmayad-ayad rang pangginhawa. Pero gatangis pa ako gihapon. Grabe ro pagragumba kang dughan.
"Bukon abi't daywa kamo ni Peping paghalin ninyo riya? Ham-at ikaw eon lang ro isaeang nag-uli?"
"Huo, pero ginpabuoe kakon ra higot nga agak agod ipapueok sa manok ni Nong Pedro. Imaw ra nga ako eang nga isaea ro nag-uli."
Mga alas dos eon nag-uli si Nong Peping. Hangawa kuno sanda kon ham-at owa kuno ako gihapon magbalik. Ginsugiran ni Nang Ramona kon ano ro natabu kakon.
"Ro daga ni Nong Pedro, Tsong, siin?" pangutana ni Nong Peping kakon.
"Tao. Halipatan ko kon siin ko hiaywe ay nagdinaeagan eon ako."
Payaw
March 9, 2015

Kaibahan sanday Epen, Melin, Thelma, Delia, Baby, ag ap-at pa namon nga mga kabarka nga mga eaeaki, nagpanaw kami sa bukid it Sta. Cruz-Biga-a agod mag-usoy it payaw para iputos sa inomoe nga amon nga obrahon. Nagdaea kami it amon nga pamahaw: linaga nga saging nga sab-a, kamote, dayok ag tubi nga ilimnon. Ako ro tagabitbit it amon nga baeon. Pag-abot namon igto sa bukid hay dayon kami nagputoe it mga dahon it payaw. Ginsueod namon sa basket. Ag naglingkod agod magpahuway-huway sa may puno it mabahoe nga akasya. Ginbuksan ko ro amon nga basket ag ginpamudpod ko ro saging ag kamote sa kada isaea kanda. Ginbutang ko sa eugta ro dayok. Ulihi ko gintaw-an si Baby. Naglingkod ako sa anang kilid.
“Baby,” hambae ko, “siin ka mapadayon sa imo nga pagtuon paggraduate naton sa high school?”
“Sa Manila kuno, hambae ni Mama.”
“Abaw ah, indi ka eon gali nakon makita kara.”
“Gauli-uli man kami kada bakasyon.”
“Pero, Baby, hidlawon gid ako kimo kara.”
“Sos! Hidlawon ka gid!” sabat ni Baby.
Naghinibayag rang mga kabarkada pagkabati sang ginhambae.
“Hidlawon ka gid, Tsong?” nagkuros rang mga kaibahan.
“Matuod man”, hambae ko.
“Hinugay ka ngani Tsong, ah,” sabat ni Baby. “Sip-unon pa ngani kita ngara…”
Nagtindog si Baby ag nagtikang paeayo sa grupo. Ginsunod ko imaw.
“Baby,” hambae ko. “Naila baea ako kimo.” Ag ginbuytan ko ra anang alima. Ginpisil na rang alima.
Valedictorian si Baby paggradwayt namon sa high school, samtang rang mga grades hay puro wasay.
Bag-o imaw magpanaw sa Manila hay gin-agtunan ko imaw sa andang baeay agod mag-adios kana.  Hakita ko nga gadaeaura ra mga mata. Ag may gin-abot imaw kakon nga one-fourth sheet nga pad paper.
“Buksan mo ra kon makapanaw eon ako,” anang bilin kakon.
Pag-abot ko sa baeay hay ginbuksan ko ro sueat ni Baby.
“I will miss you, Tsong! Baby.”
Nakabaton ako’t sueat halin sa magueang ko sa Zamboanga City. Igto eon lang kuno ako magtuon it college sa bag-o nga bukas nga kolehyo, Mindanao Regional School of Fisheries. Nagsugot man si Tatay. Ag ginhatod ako rito ni Nanay sa Zamboanga City.
Bukon pa abi’t uso kato ro mga cellphone. Ag maski ro telepono hay maiwat man. Busa sueat eon gid lang ro madali nga komunikasyon para kakon kato.
Nagpinadaea ako it sueat kay Baby, pero owa gid imaw gabaeos kakon. Mga lima gid siguro ratong ginpadaea ko nga sueat kana, puro registered mails. Apang zero gid ro anang sabat. Pero nag-eaum pa gid ako nga habaton nana tanan rang mga sueat. Ro postal adres nga gintao nana kakon bag-o imaw maghalin hay ginacheck ko gid it husto bag-o ko ihueog rang sueat sa koreyo.
Pag-abot it bakasyon hay nag-uli ako sa Sta. Cruz. Owa maka-uli si Baby ay nag-attend kuno imaw it summer classes sa folk dance. Imaw gid abi ra gusto halin pa kato. Pero may hakilaea ako nga paryente ni Baby, si Lorna. Naghambae imaw kakon nga habatian kuno nana nga may nagapangasawa kay Baby ag igto imaw gaobra sa Post Office nga maeapit sa baeay nanday Baby. Bangod maeapit eang ro andang baeay sa baeay nanday Baby hay imaw eon lang kuno ro nagabinaton sa sueat ko para kay Baby. Ag owa nana ra ginatao kay Baby. Sa ulihi hay ginbaton ni Baby ro eaki ngara. Ag nagsteady sanda. Owa gid it kalibutan si Baby sa natabu.
Ku masunod nga bakasyon hay nag-uli man ako. Pyesta man abi sa amon kon Mayo. Nakabati ako nga nag-uli man si Baby.
Kaadlawan it pyesta sa amon nga baryo. Nagsimba ako. Hakita ko si Baby nga nagalingkod kaiping it sangka eaki. Indi gid man imaw gagwapo. Medyo maputi-puti eang imaw kakon. Indi ako kakonsentrate sa ginasermon it pari. Gusto ko nga eapitan si Baby galing owa eon it lugar sa ginalingkuran nanda. Naghueat ako nga matapos ro misa. Pagguwa namon sa Ermita hay ginpaeapitan ko si Baby.
“Baby!”, hambae ko. “Kamusta! Iya ka man gali!”
“Hi!” eang ra sabat kakon.
Gintueok ako ka anang kaibahan nga eaki.
“Si Cab gali, boyfriend ko!” hambae ni Baby.
“Congrats!” sabat ko. Pero daw tunlon ko nga bilog ro eaki.
Nahuya man ako magpangutana kay Baby kon ano ro natabu. Ginkumbinda ko eon lang sanda nga mag-agi sa baeay namon agod igto eon lang kami magpamahaw.
Pagkatapos it pamahaw hay naglingkod kami ni Baby sa amon nga balkunahe, samtang ra boyfriend hay gina-estorya kang magueang nga eaki.
“Baby,” hambae ko, “ano ro natabu? Ham-at owa mo gid ginbaeosan rang mga sueat kimo? Sugire ako’t matuod, mapati ako kimo.”
“Anong sueat? Owa gid ngani ako’t nabaton kimo maskin sambilog. Pag-eaom ko hay halipatan mo eon gid ako. Amo ra nga pagpangasawa kakon ni Cab hay ginbaton ko eon lang ron imaw.”
“Hara tan-awa ro mga resibo kang mga sueat kimo, puro registered mail ron. Pero zero gid ring baeos kakon.”
“Ha! Matuod?! Pangutan-on ko abi si Cab kon may nabaton gid man sanda nga sueat halin kimo ay una imaw gaobra sa post office.”
Ginbuytan ni Baby rang alima ag ginpisil. Pero ginbuhian na dayon ay nagpaeapit eon dayon kamon ra boyfriend.
“Sige, Baby. Abo gid nga saeamat sa tanan-tanan. I hope to see you again.”
Gin-abot ni Cab ra alima kakon. Pero owa ako maglamano kana.



Tabla
October 23, 2019

Bangod sa anang kahugod, ginsaylo si Padre Gregorio sa sangka barangay kon siin ro kapilya hay guba-guba eon. Bangod gusto nana nga makaayad ra, nagpangayo imaw it bulig sa mga pumueoyo agod kon mag-uean hay indi matueoan ro mga manugsimba. Bangod kueang pa ro kinahangean nga tabla, nagpamasyar si Padre Gregorio sa palibot it andang kapilya. May hakita imaw nga sangka troso sa may ugsaran nanday Lola Virginia. Sa uras ngato hay una si Lola Virginia.

"Lola Virginia, pwede ko mapangayo ro troso sa inyo nga may ugsaran ay gamiton naton para sa pagkay-ad it atong kapilya," pangabay ni Padre Gregorio.

"Pasensya gid, Padre ay gamiton ko ron sa pag-obra ka ang baeay," sabat ni Lola Virginia.

Habatian ku dati nga mayor ro pagbalibad ni Lola Virginia kay Padre Gregorio. Ginhambaean ku dating Mayor si Lola Virginia.

"Lola Virginia," hambae ku dating mayor, "idonar mo eon lang ruyong troso. Total may edad ka eon man, igto ka eon lang maghimo it bungalow sa eangit.

“Mauna ka eon lang rito," sabat ni Lola Virginia.






Eangit
Melchor F. Cichon

Dominggo it hapon. May limang kaeaeakihan nga naga-inum it tuba sa binit it karsada. Nag-agi ro sangka pari ag nagpangutana kanda kon siin ro simbahan sa andang banwa.
“Mga migo, siin dapit ro simbahan riya?” pangutana ku pari.
“Dumiretso ka eang. Pag-abot mo sa krusing hay magliko ka sa waea. Makita mo dayon ro simbahan,” sabat ni Lydio.
“Abo gid nga saeamat kinyo. Ako gali ro bag-o ninyo nga pari. Buligan ko kamo sa pag-agto sa eangit.”
“Indi ka ngani kantigo mag-agto sa simbahan, sa eangit pa,” sabat ni Lydio.





Ilabas
Revised, 2019
Pyesta sa Lezo, Aklan.
May Tagalang bisita si Sariah, si Rosie.
Sa lamesa makita ni Rosie ro litson, estopado, KBL, ag iba pang mga manameng putahe. Bangod sa kagutom haeos gaeaway-eaway eon si Rosie sa nakita nana nga pagkaon.
Mangan-angan, naghambae si Sariah: "Ilabas eon!"
Gulping tumindog si Rosie ag nagpaeapit sa pwertahan.
“Ooops!”, hambae ni Sariah. “Saan ka pupunta?!”
“Uuwi na.Sabi mo kasi, labas na!”
“”Hindi! Sa Aklanon, ang ‘ilabas’ ay pananghalian, hindi lalabas!”
“Ah!”

Wow!
Melchor F. Cichon
Lunes it agahon.  Nag-agto si Daniel sa library agod magbasa it dyaryo. Pagkakita nana ku numero nga nagdaog sa lotto hay ginkopya na sa anang notebook. Pagkatapos na makopya ro winning number hay nagsueod eon imaw sa anang trabaho.
Pagkahapon bag-o imaw nag-uli hay nag-agi eon man si Daniel sa library. Nagbasa eon man imaw it dyaryo. Hadumduman nana ro lotto number nga ginbakae nana sa mall ku nakataliwan nga Domingo. Ugaling owa nana madaea ro recibo kon siin ginabutang ro lotto number. Hadumduman nana nga may numero imaw nga ginsueat sa anang notebook. Ginbukeat nana ra notebook ag igto hakita nana ro numero. Ginkumpara nana ra sa winning lotto numbers. Ag pareho gid! Nagbaskug ro pagkubakuba ka dughan. Indi eon nana masayran kon alinon nana ro 50 million pesos nga first prize. Ro una nga nagsueod sa anang pini-ino hay mabakae it house and lot sa kilaea nga subdivision. Ag bisan indi eon kuno imaw mag-obra hay magtawhay eon ro andang pangabuhi.
Galing pagtindog nana nga maagto sa CR hay hadumduman nana nga ro numero nga ginsueat nana sa anang notebook hay ro winning number gali it lotto nga ginkopya nana kainang agahon.


Si Mangtas ag si Masuesog
Gahangus-hangos  si Masuesog, nga sangka eanggam, sa pag-abot nana sa andang kuta, ag eagi-eagi hay nagbantala imaw nga una si Mangtas nga kuring sa baeay nanday Tay Itsong kon siin sanda permi gapanakaw it karne ag isda. Kon owa eagi-agi kuno imaw ka alagwa, sigurado gid nga nautod ra ueo.
Busa nagtawag dayon it emergency miting ro mga eanggam agod makausoy sanda it paagi kon paalin sanda makapaeayo kay Mangtas.
May nagsuhisyon nga kon mahigtan eang kunta it kiling-kiling sa liog ni Mangtas hay masayran eagi-agi nanda kon una si Mangtas ag makapaeagiw eagi sanda. Pero kon sin-o ro mahigot sa liog ni Mangtas hay ruyon ro andang mabahoe nga problema.
May naghambae kon paalin nanda mahigot ro kiling-kiling sa liog ni Mangtas. Hambae nana nga manakaw sanda it karne-baboy ag ihag-om nanda ra sa Tanduay agod kon makaon eon ra ni Mangtas  hay mahilong imaw.
May isaea pa gid nga eanggam ro naghambae nga may hakita imaw nga kiling-kiling sa baeay ni Baby Saring.  Pwede kuno nana rato mabueo.
Gintunga ni Masuesog ro anang kaibahan.  Ro sangka grupo hay manakaw it karne-baboy sa kaeapit baeay ni Tay Itsong ag ro sambilog pa nga grupo hay manakaw it kiling-kiling sa baeay nanday Baby Saring.
Tag kumpleto eon ro anda nga gamit, gin-eunob it sangka adlaw ro karne-baboy sa Tanduay ag pagkagabii hay gindaea nanda sa baeay ni Tay Itsong ro hinag-uman nanda nga karne-baboy sa idaeum it bag-ong ginplorwakan nga lamesang kaean-an.  Ginbilin nanda ro kiling-kiling sa may pwertahan it kusina ag sumaka dayon sanda tanan sa kisame ku baeay ni Tay Itsong.
Ginlingling ku mga eanggam kon ginapaeapitan eon ni Mangtas ro andang paon. Owa magbuhay hay ginpaeapitan gid man ni Mangtas ro andang paon. Ana ra nga ginsimut-simutan. Mangan-angan hay hataeupangdan nanda nga daw gahapay-hapay si  Mangtas ag natumba.
Dali-dali nga nanaog si Masuesog ag ginbuoe ro kiling-kiling. Dahan-dahan imaw nga nagpaeapit kay Mangtas, ugaling tag mga sang dangaw eon lang imaw kay Mangtas hay hadanlog imaw ag nagtunog ro kiling-kiling.
Nagbungkaeas si Mangtas ag hakita nana si Masuesog. Gulpi nana ra nga gindakmae sa liog. Ag naghambae:  “Hahugman ko man eagi nga iya kamo ag hakita ko nga nagbutang kamo it paon riya. Pag-eaum ninyo siguro nga kan-on ku rayang karne-baboy, ano?  Sa mga Muslim, nga katuead ko,  owa kami gakaon it karne-baboy, apang manami usangon ring ueo.”

Ro Unga nga Gustong-Gusto Gid Magkaon it Santoe
July 23, 2016

"O, Itsong, ham-at makaron ka eang nag-uli?", pangutana ku anang Tatay. "Bukon abi't alas kwarto pa ro inyong buhi sa eskuylahan? Mag-ala singko y midya eon ah!", sugpon ka Tatay.
Bag-o magsabat si Itsong hay nagbisa anay imaw sa anang Tatay. "Naghapit kami kang mga klasmyt igto sa baeay ku among klasmyt nga si Ambeth. May mabahoe sanda rito nga puno’t santoe ag gapueongyot ra mga bunga. Igto kami nagkaon-kao’t santoe. Katam-is gid baea 'Tay. Ginatueon pa gid ngani namon ra busoe."
"Ano, pati busoe ginatueon ninyo! Madunlan ka ngani, mamuslok ka gid!" paandam ka Tatay.
"Indi man 'Tay, a. Gadanlog man lang sa tiyan ko kon akon nga tunlon!"
"Sige ka, tumubo ngani ro busoe ngayon sa tiyan mo, indi ka gid kapanaw!"
"Matuod 'Tay?"
"Huo! Sige, mag-ilis ka eon ag mag-obra king assignment."
"Saeamat 'Tay."
Si Itsong hay gaeskuyla sa Lezo Elementary School, grade three eon imaw. Ag mga sangka kilometro man lang ro eayo ku andang baeay sa andang eskuylahan. Samtang gabasa si Itsong ka anang libro hay ginapanumdum nana ro ginhambae kana ni Tatay na. Apang sa piniino na hay manami gid magtueon-tueon it busoe it santoe. Lubos gid nana nga malasahan ro kanamit it santoe kon hitueon nana ra busoe. Kapin pa gid kon bangkok. Owa’t eabot nga daeagko, madamoe pa gid ra kueamog. Busa pagkasunod nga adlaw hay naghapit eon man sanda ka anang kabarkada sa baeay ni Ambeth ag igto eon man sanda nagkaon it santoe. Ag siyempre pa, ginatueon eon man nana ro busoe ku ginakaon nana nga santoe. Sa ulihi nga busoe nga ginatueon na hay owa't a magdanlog sa anang tiyan. Nadunlan 'ta imaw. Hakita ni Ambeth nga gawaeas si Itsong ag ginaturo-turo nana ra gabuka nga ba-ba. Sayod si Ambeth nga makaraya ro ginahueag ku tawo nga nadunlan it santoe. Insigida hay ginpadungok imaw ni Ambeth ag dayon hay ginpukpok ka alima nana ra tangkugo ni Itsong. Gulpi nga nagguwa ro busoe. Nagginhawa’t madaeum si Itsong. Ag nagpasaeamat imaw kay Ambeth. Pero hambae ni Itsong sa anang kaugalingon, "Hin-aga matueon pa gid ako gihapon it busoe it santoe kon kangayon eon man ako ni Ambeth sa andang baeay agod magkaon it santoe.
Pag-abot nana sa andang baeay hay ona eon man ra Tatay na sa andang balkunahe kahueat-hueat kay Itsong.
"O, ulihi eon man ring pag-uli, Itsong! Siguro, naghapit ka eon man rito sa baeay nanday Ambeth, ano? Abo pa siguro ro bunga ku andang santoe, ano?"
"Huo, Tay. Nanamitan abi ako. Sangka bes man lang abi magbunga ro santoe kada dag-on. Ginakalitan ko man lang magkaon samtang may ona pa," sabat ni Itsong.
"Sige gid, kaon pa gid! Ag tunlon mo pa gid ra busoe! Tumubo ngani ron sa tiyan mo, indi ka gid kahueag!"
"Ham-an Tay, gatubo gali ron sa tiyan?"
"Ay, huro ron. Pareho man ron nga gintanum mo sa eugta! Sige ka!"
"Indi ako magpati karon, Tay!"
"Bahala ka! Basta ginhambaean ka eon nakon ha!" “O, sige, mag-ilis ka eon ag mag-obra ku imong assignment."
"Saeamat , Tay." Ag nagsueod si Itsong sa anang kwarto. Pagkagabii ngato, nabatyagan ni Itsong nga daw may nagahueag-hueag sa anang tiyan. Pero ginbaliwala eang nana rato. Pagkatapos it ihapon hay nagkatueog si Itsong. Pagkabugtaw ni Itsong pagkaaga hay may nabatyagan imaw nga may gahinueag sa anang tiyan. Ag amat-amat ag dungan nga may nagaguwa nga mga ugbos nga dahon it santoe sa anang mga dueonggan, ilong, ba-ba, ag mga mata. Pagtaliwan it mga kinse minutos hay may nagguwa nga ugat sa anang buli. Nagsinggit it tabang si Itsong, ugaling owa it boses nga gaguwa sa anang baba. Nagtikang imaw paguwa sa anang kwarto, ugaling madasig ro pagginuwa it ugat hasta nag-eusot ra sa andang saeog nga patpat nga butong. Dumiritso ra sa andang uto. Samtang, ro mga sanga it santoe hay nagagueowa man sa anang ilong, baba, mata ag dueonggan. Owa eon imaw kahalin sa anang ginatindugan. Sa oras ngato, ra nanay ni Itsong hay tapos eon it paghimos ku andang inugpamahaw. Ag sa permi nana nga ginaobra gin-agtunan ka nanay si Itsong sa anang kwarto. Pagsueod ka anang Nanay sa kwarto ni Itsong hay nakibot imaw nga may nagatubo nga santoe sa sueod ni Itsong. Ag sa mga sanga kara hay nagabilitay ro mga gisi-gision nga eambong ni Itsong. Nagdali-dali si Nanay na nga mag-agto sa kwarto ni Tatay ni Itsong ag ginpukaw nana ra. Gulpi imaw nga nagbangon ag nagdaeagan sa kwarto si Itsong ag igto hakita na nga nagtubo ro santoe sa eawas si Itsong. “Hambae ko gid kana nga indi imaw magtueon it busoe it santoe--matig-a gid ra ueo,” hambae ka Tatay in Itsong.**July 23, 2016

Budoy
ni Melchor F. Cichon
March 10, 2015

Nagatingdog si Budoy, gaatubang sa andang bintana. Maeayo ra anang ginapanan-aw. Bag-o eang sanda nagbaisay ka anang asawa nga si Annie ay daywang adlaw eon imaw nga owa ka drive ay nabalian it tsasis ro jeep nga ginamaneho na, kapin pa ay owa ka bueo it eksamin ra unga nga baye nga naga-iskuyla sa Aklan Academy. Owa abi nanda mabayre ro matrikula ka andang unga.

Samtang ginasuyop it madaeum ro anang sigarilyo hay hadumduman na kon paano natabu nga naabirya ro jeep nga ginamaneho na.

"Budoy," hambae ni Tay Diego nga tag-ana it jeep, "bangod nagtaas ro gasolina ag nagmaeahae ro mga pyesa it jeep, ginapataasan nakon ro boundary it jeep. Busa embes nga daywang gatos ro kada-adlaw nga boundary hay tatlong gatos eon halin makaron."

"Tay, basi pwede naton nga mapanubuan ro arkila."

"Indi eon. Kon indi ka magsugot hay mausoy kami't ibang drayber nga masugot sa rayang kundisyon."
"Ra akon hay basi kon masugot ka man lang. Kon indi ka, owa ako't mahimo."

Sayod si Budoy nga masarangan man nana ro boundary ngaron ugaling kinahangean gid nana nga magdoble or triple ro anang paghimakas. Owa eon man ngani imaw magbuoe it konduktor agod masolo nana ro kita.

Dominggo't agahon. Tyenda sa Kalibo ag sa Lezo.  Sigurado imaw nga abong pasahero.  Busa alas singko't agahon pa eang hay nagbangon eon si Budoy agod maligos. Pagkatapos na't paligos hay ag-inom imaw it kape. Igto eon lang kuno imaw mamahaw sa Elsie Healthy Karinderia  kon makafirst trip eon imaw.

Owa pa eagi maglarga si Budoy maski owa eon it malingkuran ro mga pasahero. Gusto gid nana nga mapuno ra jeep bag-o imaw maglarga agod sulit ra byahe. May mga sinako't paeay ag lingkad ro atop it jeep. May ap-at nga baboy nga nakakabit sa dingding it jeep. Pagpaandar ni Budoy ka jeep hay nagsaeakay pa gid ro mga eaki. Nagkabit eang sanda. Pero owa man gihapon magpanaw ro jeep. Daw may ginahueat pa si Budoy. May mga baye pa nga nagsaeakay. Sa sueod it jeep hay gadueotdutan eon ro mga pasahero. Sa tunga it jeep hay may extension bench pa.  Sa idaeom it lingkuran hay may mga basket pa. Haeos indi eon makahueag ro mga siki ku mga pasahero. May sangka nanay nga nagapasusu pa ka anang eabsag nga nagasinaeagit. Nadanggahan eon siguro. 

"Dali eon," hambae ku isaeang pasahero. Sin-o pa gid ro atong ginahueat? Indi eon ngani kami kaginhawa riya!"

Lumarga ro jeep pa Kalibo. Owa magbuhay hay nag-inundag ro jeep bangod sa batsehon nga karsada.  

Hambae ku sangka pasahero, "Ano nga klaseng gobyerno ngara naton man? Mayad gid sanda magpromisa samtang gakandidato pa eang sanda.  Pero kon nakapwesto eon ngani, ginabulag-bulagan ag ginapabungoe-bunguean eang nada ro andang obligasyon sa banwa. Owa gid it mga pueos. Permi eang nga busy mag-agto sa bueangan. Pero owa eon it tyempo sa pumueoyo."

Sinugpunan pa gid it sangka pasahero.

"Ano nga klaseng sitwasyon ra man? Gadinudutan eon kita riya, gainondag pa ra. Amo ra siguro ro ginahambae nanda nga abortion road.  Ano abi ay owa  gid gabueoligan ro mga opisyales it banwa. Permi eang nga hearing, hearing. Pero kon usisaon man ro andang record hay tuktukon man!"
"Hipos!", hambae pa ku isaea nga pasahero. Basi kon masalvage ka!" Indi bale na masalvage basta mahambae ko eang rang gustong hambaeon!"

Pero owa gid it epekto kay Budoy ra anang ginapamatian. Gahiyum-hiyum pa ngani imaw. "Sige eang," hambae na sa anang kaugalingon, "basta puno eang rang jeep agod dali ko matabunan rang boundary."

Ginpaburot pa gid ngani nana ro pagpadaeagan ka jeep--haeos owa eon gaduot sa kareton sa karsada.  Ag ro tapu-tapu sa karsada  nga eupad hay ingko daeaura nga dali eon lang mahueog. Pag-abot ni Budoy sa Kalibo hay ginpapanaog na dayon ro mga pasahero ag ro mga karga. Imbes  nga lima ka pesos ro bagahe sa kada saku it lingkad hay ginhimo nana nga pitong pesos. Ginparada na dayon ra jeep. Samtang gahueat it pasahero hay nagpamahaw anay imaw sa Elsie Healthy Karenderia.  Mga sang-oras gid man siguro ra anang paghueat it pasahero ag napuno ra jeep. Lumarga eon man dayon imaw pabalik sa Malinao. Pag-abot na sa Sta. Cruz-Biga-a hay nabatyagan na nga may eumagtik sa idaeum ku anang jeep. Owa nana gin-inato rato. Sige man gihapon ra paburot ka jeep. Tag maeapit eon lang sanda sa banwa it Malinao hay may hakita imaw nga tinumpok nga sako it paeay sa binit it karsada. Nagpunto imaw. Ag nanaog sa jeep. May eumapit kana nga isaea ka eaki.

"Pwede mo makarga rayang paeay pagbalik mo? Daehon ko sa Kalibo. Sangka karkada man lang ra siguro."

"OK. Hueata eang ako riya ay mabalik ako dayon. Ipanghatod ko eang rang mga pasahero."

Haeos euparon ni Budoy ro banwa't Malinao agod makabalik eagi imaw. Pag-abot nana sa banwa't Malinao hay owa eon nana ginpanghatod ro anang mga pasahero sa iba't-ibang kalye pares kato. Gadali eon gid kuno imaw. Nagbalik eagi imaw sa gintumpukan nga paeay.  Ginkarga ro mga sinako't paeay. Napuno ro jeep hasta sa bubungan. Ginsuma-suma ni Budoy nga pwede eon nana mabarayan ro boundary--ag alas dyes pa eang it agahon. Tayuyon ro pagpadaeagan ka jeep hasta magtukad imaw sa may boundary it Sta. Cruz ag Sta. Cruz-Biga-a.  Mataas ro  tueokaron ag mabatsi pa ro daean. Ag hinali eang nga may eumagtok sa idaeum  ka anang jeep.  Pumundo imaw. Nanaog imaw ag ginlingling ra idaeum it jeep. Bali ro tsasis.

"Lintik, dimalas gid. Kon siin pa ako makaginhawa, raya pa ro natabu," hambae na sa kaugalingon.

Nanaog man ro tag-ana it paeay. Naglingling man imaw sa idaeum it jeep.

"Nabali gid man, Doy."

Ipanaog eon kunta nanda ro paeay, ugaling gaasaw-asaw pa.Ginbutangan eon lang anay nanda it trapal ro bubungan it jeep agod indi mabasa ro mga paeay.

"Bangod sa tunga-tunga man lang ro aton nga naabot," hambae ku tag-ana it paeay, "tunga eon lang man ro akon nga ibayad man kimo."

Ginbaton ni Budoy ro plete. Pero maeuya ra eawas. Indi pa eagi imaw makauli sa anda ay kinahangean nga bantayan pa nana ro jeep. Apang kinahangean nga mareport gid nana sa tag-ana kon ano ro natabu sa jeep, nagdesider si Budoy nga magsakay eon lang sa nag-agi nga jeep.

"Ano ro natabu?",  hambae ku tag-ana.

"Nabali ra tsasis. Owa katakod sa karga nga paeay. Daan eon man abi ro tsasis ngato."

"Sige, owa kita't mahimo. Ro mayad karon hay ipakay-ad eon lang naton ron. Ipaguyod eon lang galing ron naton. Pero siin ring bayad sa sang adlaw mo nga boundary?"

Naglingo-lingo si Budoy. Tunga eang rang itao kimo ay tunga man lang sa sang adlaw rang byahe. Ag kon itao ko kimo tanan rang nakita hay ano rang ibakae it bukas hinduna?', sabat ni Budoy.

"Budoy," hambae ku tan-ana it jeep. "Bangod  guba pa ro jeep, indi ka anay makabyahe hasta makompune ro jeep. May iba pa man nga jeep rona galing may nakatuka eot-a ron."

Nagapaeapit si Annie nga anang kay Budoy sa may bintana.

"Budoy!" hambae ka asawa, "daw kadaeum gid ring ginapadumdom? "

"Owa ah, may sangkire eang nga problema."

"Indi ka magkalisod ah. Magbueoligan kita. Pwede man ako mag-eaha it kombo ag ibaligya naton sa may eskuylahan. Ag pwede man ako magbaton it mga labada."

"Saeamat gid," hambae ni Budoy.

"Dali inum anay kita't salabat," hambae ni Annie.

Gin-agbayan ni Budoy ra asawa ag nag-agto sa kusina agod magtempla it salabat.




Hayahay

Ginbaha nga eampas tawo it Bagyo Frank so suba.
Pag-agi ni Pilma sa pangpang it suba, hakita nana ro naga-eutaw-eutaw nga hayahay it Pilipinas. Gin-eumpatan nana ra agod salbaron ra. Pagkadakop nana kara, dali-dali imaw nga nag-eangoy pabalik sa pangpang. Maskin basa ra eambong, dumeritso imaw sa munisipyo ag gintao ro hayahay sa meyor.


Ugsad

Nagharana si Ambeth ag si Itsong sa baeay nanday Thelma.
Pag-uli nanda, gulpi nga ginhakwat sanda it sangka kapre.
“Naghambae eon gid ako kinyo nga indi kamo maghuharana kay Thelma ay nobya ko eon imaw. Mga dungoe gid kamo!”
“Indi eon gid, promise. Buhii eang kami,” sabat si Itsong.
“Sige!”


Ligbos

Kabii, nagkinilat ag nagdinaeugdog.
Pagkaagahon, nagmunot ako kay Tatay agod mag-usoy it ligbos sa kasagingan namon.
“Tay! Hara may gatumpok-tumpok nga mga ligbos!”
“Hipos! Indi eon magtubo karon ro ibang ligbos kon masangag ka!”
“Matuod, Tay?”


Pyesta Sa Makato

Pyesta sa Makato.
Naghiyomhiyom gid ako ay makon makakaon gid man ako it manamit nga putahe. Ag makahakos gid man ako kay Tatay Albert. Si Tatay Albert hay manghod ni Tatay, ag kilaea nga maestro sa high school ag mayad gid maghimo it mga drama. Kada pyesta sa Makato hay ginapaguwa ro anang sinueatan nga drama sa andang plasa.
Nagmunot ako kay Manang Ramona agod mamyesta sa baeay ni Tatay Albert. Two-story ro andang baeay.
Pag-abot namon sa baeay nanday Tay Albert hay puno ro andang sala it mga bisita. Owa gid ako’t kilaea maski sambilog.
Ginpaeapitan kami ni Manang Lourdes nga kabulig sa baeay nanday Tay Albert, ag ginhambaean nga igto eang kami sa kusina magdayon.
Ginpangutana ko ro kabulig kon siin si Tay Albert agod magbisa kana, pero hambae kang it kabulig hay may gina-estorya pa imaw nga mga bisita. Nagtueok ako sa palibot ag hakita ko si Tay Albert nga nagapamati sa sangka eaki nga nakabarong. Nagtueok imaw kakon. Naghiyomhiyom ako kana, ugaling owa gid imaw magbayaw ku anang alima.
Pag-abot namon rito sa kusina hay may mga tawo man rito, kaibahan eon ro kusinero.
Ginpangutana ako ku kusinero kon ham-at sa kusina kami ginpadayon. Hambae ko hay ginpaagto man kuno kami ni Nay Annie, asawa ni Tay Albert, sa kusina ag iya eon lang kuno kami magkaon ay abo nga bisita. Sabat ku kusinero nga dapat igto man kuno kami magkaon sa lamesa ay igbata man kami. Pero hambae ku hay mabusog man kami gihapon maski siin eang magkaon. “Kon sa bagay”, hambae it kusinero.
Nagbalik kamon ni Manang Ramona ro kabulig nanday Tay Albert.  Ag ginhambaen ro kusinero nga hakiran kami it humay ag sa upas it saging ibutang, ag taw-an kami it dinuguan eang. Mahugas eon lang kuno kami it amon nga alima ay ginagamit pa’t mga bisita ro mga kutsara ag tinedor.
Pagkatapos namon it kaon hay ginsampit ko si Manang Ramona nga mag-uli eon lang kami ay nakakaon eon man kami, ag mingko owa man it oras kamon si Tatay Albert ag si Nanay Annie.
Pag-agi manon sa may lamesa paguwa sa pwertahan hay hakita ku ro kiniwa-kiwa nga litson nga baboy, morhon, dinuguan,sinugba nga bangos, ag iba pa nga mga putahe.  May fruit salad pa ag may Coke o Pepsi sa kada nagakaon. Gintueon ko eang rang eaway.
Pag-abot namon sa sala hay hakita ko ro bisekleta nga para sa unga. Sakyan-sakyan ko kunta agod makasamit man ako’t sakay sa ginatawag nga bisekleta. Indi man abi makasarang si Tatay ag si Nanay magbakae karon. Pitiw ag trompo eang rang ginahampangan sa baeay. Pero pagkakita kakon ni Nanay Annie hay ginhambaean ako nga indi ko pagsakyan ro bisekleta ay basi masamad. Nangayo eon lang ako’t pasensiya kana.
Nagguwa eon lang dayon ako sa andang baeay ag naghueat kay Manang Ramona agod mag-uli kami.
Pagpyesta sa amon hay nag-agto ako sa baeay ni Tay Albert agod kangayon ko sanda sa amon nga pyesta. Ako kato ro Constantino sa amon nga Sta. Cruzan. Sta. Cruz abi ro ngaean ku amon nga baryo ag ro amon nga mahae nga patron hay Sta. Cruz.
Umabot ro amon nga pyesta. Nagpaabot-abot man ron kami nga mag-agto si Tatay Albert ag si Nanay Annie. Natapos eang ro pyesta hay owa gid sanda mag-abot maski ro andang anino. Halin kato hay owa eon gid ako mag-agto-agto sa andang baeay.

His Obsession

James had wanted to climb Mt. Manduyog.
To prepare for his trip, he walked daily for two weeks, slept early and ate more fresh fishes, vegetables and fruits.
When the day came for his climb, he was so excited.
He didn’t mind stepping on the grasses, the flowers, and the stones on his way up.
When he reached the top, he just sighed.











Badyang
March 8, 2015

Ro obra ni Tatay hay gasukat it mga eugta. Busa maski Dominggo o pyesta opisyal hay ginaagtunan si Tatay sa baeay agod kangayon nga magsukat ku andang eugta.
Ku sangka Dominggo hay nag-agto si Lola Sayong sa amon nga baeay ay mapasukat kuno imaw ku andang eugta sa Ibao, sangka baryo it Lezo. Ginaawayan abi kuno ro andang dueonan.
Si Lola Sayong hay mga saysenta anyos eon ra edad, mahaba ra buhok, ag mahabahaba eon ra mga kuko. Ginakunokuno ron imaw nga aswang sa amon nga banwa. Pero owa man gabati si Tatay sa mga aswang. Hambae nana hay kon may matuod gid man nga aswang hay naubos eon kunta ro mga Hapon paggera sa Pilipinas, pero owa man. Ag hambae pa ni Tatay hay kon aswang si Lola Sayong hay kaina pa nagbugae ro amon nga eana sa bote sa amon nga altar. Pero owa man.
Ako, bilang unga pa hay gaagi-agi sa atubang ni Tatay samtang gaestorya sanda ni Lola Sayong. Kon amat ngani hay ginapaeapitan ko pa si Lola Sayong agod pangutan-on kon may hakita imaw nga wakwak. Pero hambae nana hay indi kuno ako karon magpati. Owa kuno ron it kamatuuran.
Gintueok ako't masakit ni Tatay. Hadumduman ko ro anang hambae nga kon may bisita kami hay indi ako dapat magsaeot sa andang sugilanon. Busa igto eon lang ako nagtiner sa pabilyon nga maeapit sa amon nga baeay.
Ugaling nag-uli ako dayon ay nabatyagan ko nga nagsakit rang tiyan. Pag-abot ko sa baeay namon hay owa eon rito si Lola sayong. Ginsugiran ko si Nanay nga nagasakit rang tiyan. Ginpainom nana ako it maeabaab nga tubi. Ag ginpaeubog sa amon nga kama. Pero sige man gihapon ro pagsinakit kang tiyan.Nagsinghan si Tatay kay Manong Peping nga tawgon si Lola Ebe nga manogbueong.
Pag-abot ni Lola Ebe sa baeay hay nagpangutana imaw kon ano ro natabu kakon. Hambae ko hay naghampang man lang ako it bagoe sa pabilyon, ag gulpi ko eang nga nabatyagan ro pagsakit kang tiyan. Nagpangutana pa gid si Lola Ebe kon may ibang tawo nga nag-agto sa amon nga baeay ag nagsabat si Nanay nga si Lola Sayong man lang. Nakibot si Lola Ebe ag naghambae nga inaswang kuno ako.
Hambae ni Lola Ebe nga si Lola Sayong hay ginakunokuno nga aswang.
Bangod kara hay ginsugo ni Lola Ebe si Tatay nga mag-usoy it dahon it badyang.
Ana gid kuno nga ugbos, ag eahobon dayon ag itampoe sa ang tiyan samtang mainit-init pa.
Dali-dali man si Tatay magpanaog ag mag-usoy it badyang ag dayon gingaang ag ginhampoe sa ang tiyan.
Pagkataliwan it mga sangka oras hay owa gid maghagan-hagan ro sakit kang tiyan.
Sa kaeuoy kakon ni Tatay hay ginsugo nana si Nong Peping, rang magueang, nga sueangon si Lola Sayong.
Pag-abot ni Lola Sayong sa baeay hay nagsueod eagi imaw sa amon nga kwarto kon siin ako gapilipit sa saeapo kang tiyan. Pagkakita nana kakon hay ginpilaan nana ra paead ag ginpahid sa ang tiyan.
Ag ingko ginpahiran eang rang sakit.


Liay
Melchor F. Cichon

Alas tres it aga-aga.
Gaeaha it puto si Diday sa andang kusina.
Gulpi nga may nagkaeaskaeas nga liay sa idaeum it andang baeay. Sayod imaw nga owa’t  makasueod nga baboy o ayam sa andang uto ay ginalibutan ra it kurae. Gulpi nanang hadumduman ro anang habatian nga estorya nga may nagasuhot-suhot nga magueang nga aswang sa mga pamaeay. Bangod kara, hinakwat ni Diday ro eagaan it puto ag ginbubo na ro gabukaebukae nga tubi sa andang butong nga saeog.
May habatian imaw nga singgit it sangka babayi—aguuuy!
Pagkaaga, si Lola Barang, nga ginakuno-kuno nga aswang, hay gin-ICU sa probinsiyal ospital ay napaso ra bilog nga eawas. Ag bangod sa grabe nga paso nga naagom na ag sa anang kagueangon namatay imaw pagkataliwan it tatlong adlaw.

Ngipon
Ni Melchor F. Cichon
March 23, 2017
Nagsueod si Peter sa clinic it sangka dentista. Gangutngut kuno ra bag-ang. Hambae ku dentista hay indi anay nana paggabuton ay maysado kasakit samtang may nana pa, busa ginhambaean imaw nga mag-inum anay imaw it antibiotic ag magbalik galing kon owa eon gasakit ra ngipon. Pagkalipas it sang dominggo, nagbalik si Peter sa clinic ag nagsugid nga owa eot-a gasakit ra ngipon. Busa hambae ku dentista nga pwede eon imaw magabutan it ngipon.
“Dok,” hambae ni Peter, “owa eon ako’t ngipon ay nasunggaban ako’t jeep ag nagkaeahukas rang mga ngipon.” (March 23, 2017)


I Do Not Know

She keeps on roaming around the office.
“Ma’am, please sit down.”
“Let’s talk. That will ease your feelings.”
“What for? It’s too late.”
“What late? Why?”
“The Administrator has decided to replace me as head of this office.”
“What replace? Have you received a memo to that effect? Have you reached 65 years old?”
“I don’t know!”

Bye
Melchor F. Cichon

Gina proceeded to a hospital when she reached Iloilo from Canada.
“Why did she go home this early?” her neighbor asked.
After two days, a taxi forced its way to a small subdivision road.
Her son-in-law carried her to her bed.
“Pet, love my only daughter.”
She then opened her palms and closed her eyes.






Six-Word Flash Fictions

·         Babaye nag-eumpat sa swimming pool. Kalbo.

·         Gailabas. Gulpi nga nahueog ra postiso.

·         Gailabas. Magkae gulping nahueog sa lamesa.

·         MIA Terminal: Balang tinanum sa maleta.

·         Motel Sales: 50% discount per ride.

·         Pampaupa nga kwarto, kaibahan ra tag-ana.

·         Tinukhang baeay: Shabung tinanum sa aparador.

·         Covid-19: ginbueabog ro bilog nga kalibutan.

·         Covid-19 selects no color nor status.




























The Writer


Melchor F. Cichon is a librarian by day and a poet by night. He was born in Sta. Cruz, Lezo, Aklan on April 7, 1945. A graduate of UP in the Visayas and UP Diliman, Mr. Melchor F. Cichon was considered by Dr. Leoncio P. Deriada as the leading Aklanon poet. Among his contemporary, he is called as the Father of Aklanon Literature. He attended the U.P. Miag-ao Summer Creative Writing workshop, the Cultural Center of the Philippines-Liwayway Publication Creative Writing Workshop in Baguio City, the National Summer Creative Writing Workshop in Dumaguete City and the Third Iligan National Writers Workshop and Literature Teachers Conference in 1996. He represented Aklan in the 1995 and 1998 National Writers Assembly held in Intramuros, Manila. Some of his poems have been published in Hiligaynon, Liwayway, Philippines Free Press, Philippines Graphic, Home Life, Ani, Philippine Panorama, Patubas, Sa Atong Dila; Introduction to Visayas Literature, edited by Merlie Alunan, and in Sansiglong Mahigit ng Makabagong Tula sa Filipinas, edited by Virgilio Almario, etc. He has won various literary awards. He won first prize in the first Home Life Poetry Contest in 1994. He is also the first Aklanon Cultural Center of the Philippines (CCP) grantee for Aklanon poetry in 1994. He won third prize in the Sentro ng Wikang Filipino, UP Essay Writing Contest in 1994, and won second Prize (Aklanon category) and third prize (Filipino category) in the National Commision for the Culture and the Arts poetry contest. He won third prize in Hari/Hara Sang Binalaybay (King/Queen of poetry) in 1998 poetry contest sponsored by U.P. in the Visayas. He co-edited Bueabod, poetry journal of Aklanon Literary Circle, together with John Barrios and Alex de Juan; Ani Aklanon edition. He maintains several websites two of which are The Aklanon Literature Archive where the literary works of the past and contemporary Aklanon writers are posted, and the Dawn to Dawn where his literary works are regularly posted. He has been conducting online and in person poetry writing workshops in Iloilo and in Aklan. Some of his works are as follows, either as author, editor/co-editor: Ani Aklanon, co-editor. Cultural Center of the Philippines, Manila, 1993. The Katipunan in Aklan, co-author. National Centennial Commission, Manila. 1997. Ham-at Madueom Ro Gabii?; a collection of his award winning poems in Aklanon poems with Filipino translation. Privately printed at Macar Enterprises, Kalibo, Aklan. 1999. Bigkas Binalaybay: Kritisismo at Antolohiya, co-editor with John Barrios, Jonathan P. Jurilla, and J. I. E. Teodoro. Iloilo City, Unibersidad ng Pilipinas Visayas-Sentro ng Wikang Pilipinas, 2008. The 32 Best Aklanon Poets, editor. Alta Tierra Publications, Lezo, Aklan. 2009. When I Fall in Love; haiku, luwa, tongue twisters and other poems by Mila S. dela Rosa; editor. Alta Tierra Publications, Lezo, Aklan. 2010. Matimgas nga Paeanoblion; anthology of poems written by Aklanons, editor. Alta Tierra Publications, Lezo, Aklan. 2011. Maiden; a collection of haiga on Filipino women. Alta Tierra Publications, Lezo, Aklan. 2012. Siniad-siad nga kaeangitan (strips of heavens); a collection of Akeanon poems. Libro Agustino, University of San Agustin, Iloilo City, 2012. Ham-at Madueom ro Gabii?; a collection of Aklanon poems with Filipino translation. 2nd ed. Kasingkasing Press, Guimaras, 2015. Mga Pabula ni Aesop sa Akeanon; ginsueat it uman ni Melchor F. Cichon. Kasingkasing Press, 2016. Mga bueawanon nga hueobaton sa Akeanon; ginpili ag ginbaeay nanday Melchor F. Cichon, Rita Hilda Tabanera-Feliciano ag Pamela Joy Esmeralda Mindanao. Kasingkasing Press, 2016. Eangit; flash fiction. Kasingkasing Press. Raya Rang Pasalig, Parayaw. Kasingkasing Press, 2018. On August 25, 2001, he was awarded the 2001 Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas Award by the Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL), the first Aklanon to have received such a pretigous lifetime award on literature. On April, 2011, he was one of the Outstanding Aklanon Awardee for the Culture and the Arts, given by the Aklan Provincial Office.












Posted by at

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)